Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.
Από τις πρώτες ημέρες της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, το τουρκικής κατασκευής μη επανδρωμένο αεροσκάφος Bayraktar TB-2 εμφανίστηκε ως ένας από τους απίθανους ήρωες του πολέμου. Ανάμεσα 
στους πολλούς λανθασμένους υπολογισμούς της Ρωσίας, ένα από τα πιο προφανή ήταν ότι τα τανκς της θα άνοιγαν το δρόμο για μια γρήγορη και χωρίς τριβές νίκη. Αντίθετα, βυθίστηκαν στη λάσπη, όπου, ελλείψει αεροπορικής υπεροχής, ήταν τέλειοι στόχοι για αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Στην προκειμένη περίπτωση, ο βομβαρδισμός δεν έγινε με επανδρωμένα αεροσκάφη αλλά μάλλον με μη επανδρωμένα TB-2 τα οποία η Ουκρανία είχε αγοράσει από την Τουρκία το 2019. Τανκ μετά το τανκ, όπως και οι στρατιώτες σε αυτά, έγιναν εύκολοι στόχοι.
Τα drones δεν σταμάτησαν μόνα τους τη ρωσική προέλαση, ούτε τερμάτισαν τον πόλεμο. Όμως η τακτική τους επιτυχία είχε τρία σημαντικά αποτελέσματα. Πρώτον, έδωσε σήμα στον ουκρανικό λαό ότι η αντίσταση και η αποφασιστικότητα θα μπορούσαν να αποφέρουν αποτελέσματα. Δεύτερον, έδωσε σήμα στον υπόλοιπο κόσμο ότι τα στρατιωτικά μέσα που παραδόθηκαν στην Ουκρανία θα μπορούσαν να παράσχουν ουσιαστική βοήθεια, συμβάλλοντας αναμφισβήτητα στη διεκδίκηση των δισεκατομμυρίων στρατιωτικής βοήθειας που παραδόθηκαν τους επόμενους μήνες. Τρίτον, έβαλε την Τουρκία στον χάρτη ως εξαγωγέα όπλων.
Βεβαίως, η Τουρκία είχε ήδη συμμετάσχει στην εξαγωγική επιχείρηση TB-2, με τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη της να έχουν χρησιμοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό από το Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο του 2020 στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Εμφανίστηκαν επίσης σε περίοπτη θέση σε πεδία μάχης στη Συρία και τη Λιβύη. Ωστόσο, οι τουρκικές εξαγωγές όπλων ξεπέρασαν τα 4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022, αυξημένες σχεδόν κατά 36 % από το 2021, με τις εξαγωγές να αντιστοιχούν στο 98 % των πωλήσεων του κατασκευαστού όπλων Bayraktar.
Σαφώς, η Τουρκία έχει μετατραπεί σε σημαντικό εξαγωγέα όπλων, γεγονός που εγείρει μια σειρά ερωτημάτων. Μπορεί η χώρα να διατηρήσει αυτόν τον ρυθμό ανάπτυξης και παραγωγής, ιδιαίτερα των drones; Γιατί αυξήθηκαν οι εξαγωγές της; Και ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτών των εξαγωγών όσον αφορά την επιλογή των εταίρων της και πώς αυτά τα drones θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε συγκρούσεις εκτός Ουκρανίας;
Πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, τα οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη που είχαν δει τη μεγαλύτερη δράση στη μάχη ήταν το αμερικανικής κατασκευής MQ-9 Reaper και ο προκάτοχός του, το MQ-1 Predator. Για σχεδόν δύο δεκαετίες, οι ΗΠΑ χρησιμοποιούσαν αυτά τα δύο μη επανδρωμένα αεροσκάφη για να στοχεύσουν ύποπτους τρομοκράτες στο Πακιστάν, την Υεμένη και τη Σομαλία και σε πιο παραδοσιακούς ρόλους μάχης στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Λόγω της φαινομενικής επιτυχίας τους, οι σύμμαχοι και οι εταίροι της Ουάσιγκτον, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Γαλλία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- προσπάθησαν να αποκτήσουν αυτά τα drones. Ωστόσο οι ΗΠΑ είχαν αντισταθεί στην εξαγωγή τους, εκτός από μια χούφτα ευρωπαϊκών χωρών.
Για μια μακροχρόνια περίοδο το Missile Technology Control Regime (MTCR) δεν περιελάμβανε πολλές υπάρχουσες ή επίδοξες χώρες εξαγωγής drones. Από το 2014, το Ισραήλ, που δεν έχει υπογράψει το MTCR, αν και ανεπίσημα τηρεί τους περιορισμούς του, κυριάρχησε στις εξαγωγές drones, αντιπροσωπεύοντας περισσότερο από το 60 % του όγκου των πωλήσεων drones μεταξύ 1985 και 2014, ακολουθούμενες από τις ΗΠΑ, που αντιπροσώπευαν περίπου το 24 % . Οι περισσότερες από αυτές τις εξαγωγές ισραηλινών μη επανδρωμένων αεροσκαφών ήταν άοπλοι, αλλά μερικά, όπως το Heron TP, το Hermes 450 και το Hermes 900, θα μπορούσαν να εμπλακούν σε χτυπήματα.
Ωστόσο, σύμφωνα με τους κατασκευαστές των drones, ο ρυθμός αύξησης των εξαγωγών του Ισραήλ παρέμεινε πολύ χαμηλότερος από τις δυνατότητές του, επειδή οι Ισραηλινοί παραγωγοί ανταγωνίζονταν με φθηνότερα, πιο προσιτά drones που προέρχονται από την Κίνα και την Τουρκία, τα οποία δεν είναι μέλη της MTCR ούτε προφανώς ενδιαφέρονται να συμμορφωθούν με η συνθήκη.
Μεταξύ 2008 και 2018, για παράδειγμα, η Κίνα εξήγαγε drones σε 13 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αφού αρνήθηκαν την αγορά μη επανδρωμένων αεροσκαφών από τις ΗΠΑ, αγόρασαν αντίθετα το κινεζικής κατασκευής Wing Loong, το οποίο έχει χρησιμοποιήσει κατά των ανταρτών Χούτι στην Υεμένη. Η Ιορδανία, η οποία είχε επίσης ανεπιτυχώς αναζητήσει drones κατασκευής των ΗΠΑ, αγόρασε παρομοίως κινεζικά drones ως εναλλακτική λύση.
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία, της οποίας η βιομηχανία όπλων είχε επικεντρωθεί εδώ και πολύ καιρό σε μικρά όπλα και τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού, έχει επικεντρωθεί όλο και περισσότερο στις μη επανδρωμένες τεχνολογίες. Περισσότερες από 27 χώρες έχουν αγοράσει το TB-2, με το ενδιαφέρον να αυξάνεται μετά από εμφανείς επιτυχίες σε συγκρούσεις όπως το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η Συρία, η Λιβύη και πιο πρόσφατα η Ουκρανία. Η Bayraktar αναφέρει χρόνο καθυστέρησης τριών ετών για τις νέες παραδόσεις του TB-2 και η Ουκρανία συνεργάστηκε με την Bayraktar για την κατασκευή εργοστασίου σε ουκρανικό έδαφος ως τρόπο αντιμετώπισης της τρέχουσας αύξησης της ζήτησης.
Κατά την ανάπτυξη των εξαγωγών όπλων της, η Τουρκία επωφελείται από τη γεωγραφική της θέση, η οποία την έχει τοποθετήσει να παίζει το ρόλο του μεσίτη ή του βασιλιά στο φάσμα των συγκρούσεων στις οποίες έχει εμπλακεί άμεσα ή έμμεσα. Τα τελευταία χρόνια, η Άγκυρα έχει επίσης λάβει μέτρα για την απόψυξη σχέσεις με παλιούς αντιπάλους όπως η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ισραήλ. Οι εξαγωγές drones της φαίνεται να έχουν σχεδιαστεί είτε για να αντικατοπτρίζουν είτε να ενισχύουν αυτούς τους στόχους εξωτερικής πολιτικής.
Το TB-2 της Τουρκίας είναι σαφώς μια πιο προσιτή και προσβάσιμη εναλλακτική λύση από το Reaper που κατασκευάζεται στις ΗΠΑ. Ωστόσο, ο λόγος που οι ΗΠΑ διατηρούν σχετικά υψηλό πήχη για τις περισσότερες εξαγωγές όπλων είναι να εξισορροπήσουν την ενίσχυση της βιομηχανικής βάσης των ΗΠΑ με τις ανησυχίες για τις δυνητικά αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις των φονικών όπλων στα χέρια χωρών που ενδέχεται να κάνουν κατάχρηση. Στην αρχή οποιασδήποτε προτεινόμενης πώλησης όπλων, για παράδειγμα, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ διενεργεί μια επανεξέταση για να αξιολογήσει το ιστορικό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της αποδέκτριας χώρας. Στο τέλος, ο Νόμος περί Ελέγχου Εξαγωγών Όπλων απαιτεί από την Ουάσιγκτον να διασφαλίσει ότι οι παραλήπτες όπλων κατασκευής των ΗΠΑ συμμορφώνονται με μια σειρά από διεθνείς νομικές συμφωνίες. Αυτό εξηγεί γιατί μόνο έξι χώρες χρησιμοποιούν τώρα το MQ-9 Reaper.
Εάν οι 27 χώρες που αγόρασαν το TB-2, οι οποίες βρίσκονται από την Αφρική και την Ασία μέχρι την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, είναι σοβαρή ένδειξη ότι η Τουρκία δεν επιβάλλει συμφωνίες τελικού χρήστη. Κατά τη διάρκεια του διετούς πολέμου της αιθιοπικής κυβέρνησης εναντίον της περιοχής Tigray, για παράδειγμα, οι ένοπλες δυνάμεις της Αιθιοπίας χρησιμοποίησαν εισαγόμενα TB-2 για να στοχεύσουν έναν καταυλισμό εκτοπισμένων αμάχων, σκοτώνοντας 59 άτομα.
Όπως είπε ασύστολα ο επικεφαλής τεχνολογίας της Bayraktar, «Όλος ο κόσμος είναι πελάτης». Αυτή η συγκριτικά ακατάλληλη προσέγγιση στις εξαγωγές drones έχει προκαλέσει ανησυχία, τουλάχιστον στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν και η Ουάσιγκτον δεν μπορεί να ασκήσει έλεγχο στους παραλήπτες των τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών, ορισμένοι νομοθέτες έχουν επικυρώσει τον περιορισμό των εξαγωγών εξαρτημάτων των ΗΠΑ που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών, τα οποία φέρεται να περιλαμβάνουν μπαταρίες πυραύλων, αντλίες καυσίμου και κεραίες που κατασκευάζονται στις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Ευρώπη .
Αν και τα drones όπως το TB-2 δεν προκαλούν πολέμους, έχει υποστηριχθεί ότι τα drones αποσταθεροποιούν, επειδή ως μη επανδρωμένες πλατφόρμες, παίρνουν την απόφαση να χρησιμοποιήσουν βία λιγότερο δαπανηρή, επιβάλλοντας λιγότερους κινδύνους και απώλειες στην πλευρά που τα αναπτύσσει. Ωστόσο, οποιαδήποτε προσπάθεια περιορισμού της μεταφοράς τους μέσω του MTCR ή άλλων προσεγγίσεων θα παρεμποδιστεί από το γεγονός ότι η τεχνολογία των drones εξελίσσεται γρήγορα, ειδικά στο δυναμικό περιβάλλον πεδίου μάχης της Ουκρανίας.
Από τους πρώτους μήνες του πολέμου στην Ουκρανία, το TB-2 έχει σχεδόν εξαφανιστεί από το πεδίο της μάχης. Μόλις η Ρωσία προσαρμόστηκε και ενίσχυσε την αεράμυνα της, το TB-2 δεν φαινόταν πλέον ανίκητο. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, μετά από πέντε μήνες του πολέμου, η Ουκρανία είχε χάσει περισσότερα drones από όσα είχε χρησιμοποιήσει για αποτελεσματικά πλήγματα, με αποτέλεσμα ο στρατός της να εγκαταλείψει τη χρήση του TB-2 σε μέρη όπως το Ντονμπάς, όπου η Ρωσία είχε αναπτύξει ισχυρά αντιαεροπορικά συστήματα.
Αντίθετα, η Ουκρανία έχει ευνοήσει τα περιπλανώμενα πυρομαχικά, όπως το Switchblade που κατασκευάζεται στις ΗΠΑ, τα οποία επειδή είναι μικρότερα και φθηνότερα, κοστίζουν μόλις 6.000 δολάρια το ένα, σε σύγκριση με τα περίπου 5 εκατομμύρια δολάρια για ένα TB-2. Ένας πρόσφατος λογαριασμός στο διαδίκτυο περιέγραφε έναν Ουκρανό στρατιώτη που χρησιμοποίησε ένα πολιτικό μη επανδρωμένο αεροσκάφος αξίας 3.000 δολαρίων, εξοπλισμένο με βομβίδα των 200 δολαρίων, για να καταστρέψει ένα ρωσικό τανκ των 3 εκατομμυρίων δολαρίων.
Τελικά ενισχύεται η ουσία ότι τα drones είναι εδώ για να μείνουν, τουλάχιστον σε κάποια μορφή και η Τουρκία είναι πιθανό να παραμείνει ελκυστικός και πρόθυμος προμηθευτής για τις χώρες που την αναζητούν.
Με πληροφορίες από το worldpoliticsreview.com
* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).