Ανοίγει η Ρωσία δεύτερο μέτωπο στα Βαλκάνια;

Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.

Οι συγκρούσεις στα Βαλκάνια είναι πύλη για τη ρωσική επιρροή, αλλά γίνεται πραγματικά επικίνδυνο μόνο εάν η ΕΕ παραμελήσει τον ρόλο της ως ρυθμιστικής δύναμης.

Η διαμάχη μεταξύ Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου έχει φουντώσει επανειλημμένα τα τελευταία δέκα χρόνια. Τα ερεθίσματα ήταν κυρίως νέα συνοριακά καθεστώτα για ανθρώπους ή αγαθά. Όμως πίσω από αυτό ήταν πάντα και βρίσκεται επίσης στην τρέχουσα σύγκρουση για τα έγγραφα εισόδου, η ασαφής σχέση μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας.

Η Σερβία εξακολουθεί να μην αναγνωρίζει ότι η πρώην νότια επαρχία κήρυξε την ανεξαρτησία της το 2008. Μια συμφωνία εξομάλυνσης που υπέγραψαν και οι δύο πλευρές το 2013 εφαρμόστηκε μόνο εν μέρει. Αντίθετα, οι πολιτικοί επικαλούνται τακτικά τον κίνδυνο που πηγάζει από την άλλη πλευρά και κροταλίζουν λίγο τα σπαθιά τους. Μετά επιστρέφει η ηρεμία. Αλλά το γεωπολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνουν χώρα αυτές οι δοκιμασμένες συγκρούσεις έχει αλλάξει.

Η εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία και η αβέβαιη έκβασή της έχουν πυροδοτήσει ένα αίσθημα απειλής στη Δύση, ενώ η Ρωσία εμφανίζεται ως τζόκερ που θα μπορούσε να προκαλέσει αναταράξεις.

Είναι τα Βαλκάνια το δεύτερο μέτωπο που ανοίγει ο Πούτιν για να εξισορροπήσει την επισφαλή ευρωπαϊκή αντίσταση; Με την πρώτη ματιά, αυτό δεν φαίνεται αδύνατο, μολονότι ο Σέρβος πρόεδρος Βούτσιτς αρνείται σταθερά να υποστηρίξει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας.

Αντίθετα, η Μόσχα προμηθεύει φθηνό φυσικό αέριο στη Σερβία ενώ διακόπτει την παροχή φυσικού αερίου σε άλλους. Ο Ρώσος Πρόεδρος συνεχίζει να απολαμβάνει μεγάλης συμπάθειας στο σερβικό κοινό, το οποίο δεν βαθμολογεί τον πόλεμο ως επιθετικότητα, αλλά ως τραγικό εμφύλιο πόλεμο και από αυτή την άποψη, δεν θεωρούν την εισβολή ως νεοϊμπεριαλισμό του Πούτιν που βρίσκεται στην αρχή του, αλλά κατηγορούν την Αμερική, που οδήγησε την επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά στην Ουκρανία.

Ο Πούτιν προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τη σερβική μόχλευση, αλλά με περιορισμένη επιτυχία. Υποστηρίζει προφορικά την υπόθεση των Σέρβων και κάνει εκπτώσεις σε αέριο και μερικές φορές σε προμήθειες όπλων. Όμως η Μόσχα δεν εμπιστεύεται τους Σέρβους. Και δικαίως. Γιατί ο Βούτσιτς φλερτάρει με τους Ρώσους και τους Κινέζους, για να έχει μια εναλλακτική λύση στην προσέγγιση με την ΕΕ.

Άλλωστε, η σχετική ευημερία της χώρας και το μέλλον του Βούτσιτς εξαρτώνται από τις οικονομικές σχέσεις με την ΕΕ και όχι από το αέριο της Ρωσίας. Η κατάσταση στα Βαλκάνια θα είναι τελείως διαφορετική και ασύγκριτα πιο επικίνδυνη αν η Ρωσία υποτάξει την Ουκρανία, εάν το αμυντικό μέτωπο της ΕΕ κατέρρεε.

Σε περίπτωση που οι γείτονες της Σερβίας, Ουγγαρία και Βουλγαρία αποχωρήσουν και εάν η ΕΕ συνεχίσει να χάνει τη σημασία της ως περιφερειακής ρυθμιστικής δύναμης, τότε θα ανοίξει η πόρτα για μια επικίνδυνη αναδιοργάνωση των Βαλκανίων, η οποία δεν θα ήταν ειρηνική υπό το πρόσημο των διεκδικήσεων εξουσίας της Μεγάλης Σερβίας και της Μεγάλης Αλβανίας, ακόμη και χωρίς άμεση παρέμβαση από τη Ρωσία.

Τι μπορεί να κάνει η Ευρώπη; Πρώτον, θα πρέπει να κάνει τα πάντα για να διασφαλίσει ότι η Ουκρανία δεν θα χάσει τον πόλεμο. Πρέπει να αποτρέψει τη σημαντική μετατόπιση της σφαίρας επιρροής της Ρωσίας προς τα δυτικά. Πρέπει να διατηρηθεί το ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο στο οποίο είναι ενσωματωμένα τα Βαλκάνια. Όμως, σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει επιτέλους να πάρουν ξανά την κατάσταση στα χέρια τους.

Βραχυπρόθεσμα, η διαπραγματευτική διαδικασία μεταξύ του Κοσόβου και της Σερβίας πρέπει να ενταθεί ώστε να εφαρμοστεί η συμφωνία του 2013. Στη Βοσνία, η οποία διαλύεται σε αργή κίνηση, η εκλογική μεταρρύθμιση πρέπει να προωθηθεί με διεθνή βοήθεια. Πιο σημαντική, ωστόσο, είναι η μακροπρόθεσμη προοπτική, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να γίνουν δεκτές στην κοινή αγορά της ΕΕ αμέσως μετά την εκπλήρωση ενός τελικού καταλόγου μεταρρυθμίσεων.

Αυτό θα έβαζε τέλος στα παιχνίδια των αρπακτικών.

* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).