Η αμυντική ολοκλήρωση της ΕΕ μεταλλάσσεται από τη φαντασία στην πραγματικότητα.

Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.

Λίγες μέρες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, καθώς η Ευρώπη ήταν ακόμα σοκαρισμένη, ο Γερμανός καγκελάριος Olaf Scholz δήλωσε ότι ήρθε η ώρα για αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο η χώρα προσεγγίζει την εθνική και τη συλλογική άμυνα, ανακοινώνοντας τεράστιες αυξήσεις στον αμυντικό προϋπολογισμό της Γερμανίας. Η ομιλία του Scholz αντιπροσώπευε μια εποχική αλλαγή στις στρατηγικές προτεραιότητες της Γερμανίας και αντανακλούσε επίσης μια ευρύτερη επανεκτίμηση στην ολόκληρη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης των στρατιωτικών απειλών που αντιμετωπίζει η γειτονιά της Ευρώπης.

Αν και στη συνέχεια χάθηκε πολύς χρόνος από τις γερμανικές και άλλες δυτικοευρωπαϊκές κυβερνήσεις, το σοκ της ρωσικής κατάληψης της Κριμαίας τον Μάρτιο του 2014 οδήγησε ήδη σε μια αλλαγή στις αντιλήψεις σε ολόκληρη την ΕΕ για την απειλή που αποτελούσε ένα επιθετικό ρωσικό καθεστώς υπό τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

Η επακόλουθη προθυμία της Ρωσίας να προβάλει στρατιωτική δύναμη απευθείας στη Συρία και χρησιμοποιώντας μισθοφόρους στη Λιβύη, την περιοχή Σαχέλ και άλλα σημεία πίεσης γύρω από τα σύνορα της ΕΕ, εξόργισε Ιταλούς, Ισπανούς και Γάλλους αξιωματούχους που διαφορετικά θα ήταν λιγότερο πρόθυμοι να θεωρήσουν τον Πούτιν ως επικίνδυνο αντίπαλο.

Καθώς οι Ευρωπαίοι αντιμετώπιζαν τη ρωσική επιθετικότητα, οι αστειότητες του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τράμπ άφησαν μια κληρονομιά αμφιβολίας σχετικά με την προθυμία της Ουάσιγκτον να προστατεύσει την Ευρώπη και παρά τις προσπάθειες του Προέδρου Τζο Μπάϊντεν να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στην αξιοπιστία των ΗΠΑ, οι ανησυχίες για την ισχύ της Κίνας εφιστούν όλο και περισσότερο την προσοχή των πολιτικών των ΗΠΑ στην τεράστια πρόκληση της διατήρησης της κυριαρχίας των ΗΠΑ στην περιοχή του Ινδό-Ειρηνικού.

Ως αποτέλεσμα, οι Ευρωπαίοι συνεχίζουν να ανησυχούν ότι ο ανανεωμένος ενθουσιασμός της Ουάσιγκτον για το ΝΑΤΟ στην υποστήριξη της Ουκρανίας θα μπορούσε να είναι το τελευταίο «ζήτω» του ρόλου των ΗΠΑ στην άμυνα της Ευρώπης, παρά μια βιώσιμη αναβίωσή της.

Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ έχουν αποδειχθεί τόσο ουσιαστικές για τις συλλογικές προσπάθειες του ΝΑΤΟ να υποστηρίξει την Ουκρανία δείχνει ότι για την επόμενη δεκαετία τουλάχιστον, οι Ευρωπαίοι θα αγωνιστούν να κινητοποιήσουν τους στρατούς τους χωρίς τη βοήθεια των ΗΠΑ.

Εκτός από τον καταλύτη της γερμανικής αλλαγής, οι δίδυμοι φόβοι για τη ρωσική επιθετικότητα και την αξιοπιστία των ΗΠΑ έχουν οδηγήσει σε τρεις θεμελιώδεις αλλαγές στο Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ, που σηματοδοτούν τα πρώτα βήματα προς αυτό που συχνά αποκαλείται ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία. Αυτή η ικανότητα των ευρωπαϊκών κρατών να προστατεύουν τον εαυτό τους και τη γειτονιά τους χωρίς να βασίζονται στη βοήθεια των ΗΠΑ έχει τη δυνατότητα να επιταχύνει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση με τρόπο που θα μετασχηματίσει τις σχέσεις της Ευρώπης με τον ευρύτερο κόσμο.

Η πρώτη αλλαγή αντανακλά τη συνειδητοποίηση ότι η ευρωπαϊκή στρατηγική ανθεκτικότητα πρέπει να ενισχυθεί με τρόπους που να μειώνουν την εξάρτηση από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Γερμανία είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η απότομη επανασύνδεση με αμυντικές ανάγκες θα πρέπει να ξεπεράσει δεκαετίες θεσμικής δυσλειτουργίας στις στρατιωτικές υποθέσεις. Ομοίως άλλα ευρωπαϊκά κράτη ένοχα για παρόμοια παραμέληση, όπως η Ισπανία, η Ολλανδία και η Τσεχία, έχουν επίσης προβεί σε παρόμοιες επαναξιολογήσεις για το πόσο η δική τους στρατιωτική ανεπαρκής επένδυση έχει θέσει σε κίνδυνο την επιβίωση ενός συστήματος της ΕΕ στο οποίο τα συμφέροντά τους τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένα.

Οι φόβοι για τη ρωσική επιθετικότητα και οι παρατεταμένες αμφιβολίες για την αξιοπιστία των ΗΠΑ έχουν επίσης αναγκάσει το Ηνωμένο Βασίλειο να ξανά εμπλακεί με την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Αυτή η επανεξέταση των προτεραιοτήτων των βρετανικών προμηθειών και ανάπτυξης, άνοιξε χώρο για τη διατήρηση στενών σχέσεων με τους συμμάχους στην ΕΕ, παρά τις συνεχιζόμενες εντάσεις μεταξύ Λονδίνου και Βρυξελλών σχετικά με τη διαχείριση του αντίκτυπου του Brexit.

Η δεύτερη αλλαγή στην ευρωπαϊκή ασφάλεια ήταν η επανεξέταση της αξίας της ουδετερότητας για τα κράτη μέλη της ΕΕ που δεν ανήκουν στο ΝΑΤΟ. Πολλά έχουν λεχθεί για την ταχύτητα με την οποία η Σουηδία και η Φινλανδία απέρριψαν το ουδέτερο καθεστώς τους υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Όμως, ενώ η πρόσφατη αύξηση της υποστήριξης για την ένταξη στο ΝΑΤΟ ήταν αξιοσημείωτη, ήταν προϊόν μιας συζήτησης και στις δύο κοινωνίες που χτίστηκε από το 2014. Τα θεσμικά θεμέλια για αυτήν την απρόσκοπτη στροφή προς την πλήρη ενσωμάτωση στις δομές του ΝΑΤΟ είναι προϊόν ετών εργασίας, σε ένα περιβάλλον στο οποίο η επιθετικότητα της Ρωσίας αποξένωσε τους περισσότερους ανθρώπους στις χώρες της Βαλτικής και της Σκανδιναβίας, καθώς η Σουηδία και η Φινλανδία βρίσκονται τώρα στο δρόμο για την επίσημη ένταξη τους στη συμμαχία, η πλειονότητα των κρατών της ΕΕ είναι πλέον μέλη του ΝΑΤΟ, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια σταδιακή συγχώνευση των στρατηγικών προτεραιοτήτων και των δύο θεσμών.

Η τελική αλλαγή στην ευρωπαϊκή ασφάλεια είναι η αυξανόμενη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην αμυντική πολιτική. Αν και λαμβάνει χώρα με πολύ πιο αργό ρυθμό από τις άλλες διαδικασίες, θα μπορούσε με την πάροδο του χρόνου να γίνει η πιο σημαντική αλλαγή από όλες. Αναπτύσσοντας δομές για την ενσωμάτωση της κατακερματισμένης βιομηχανίας όπλων της Ευρώπης, επιβάλλοντας ευρύτερες κυρώσεις κατά της Μόσχας από ό,τι αναμενόταν και συνεργαζόμενοι με τις ΗΠΑ για την παροχή ζωτικής σημασίας οικονομικής βοήθειας στο Κίεβο, η Επιτροπή έχει κάνει περισσότερα για να αναζωπυρώσει την ιδέα μιας κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής στους πέντε μήνες από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία σε σχέση με τις πέντε δεκαετίες που προηγήθηκαν.

Αν και θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να εξελιχθεί, η πιθανότητα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να μπορέσουν να αναλάβουν εγκαίρως τον κεντρικό ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών στην ηγεσία των ευρωπαϊκών απαντήσεων στις απειλές ασφαλείας, μπορεί τελικά να είναι η κληρονομιά του Ρώσο-Ουκρανικού πολέμου που έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο.

Οι τρέχουσες συζητήσεις για την ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία έχουν συναρπαστικούς παραλληλισμούς με το πώς διαμορφώθηκε η ευρωπαϊκή νομισματική ολοκλήρωση στα τέλη του 20ού αιώνα. Σε ένα μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον που διαμορφώθηκε από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και τις αυξανόμενες εντάσεις με τις ΗΠΑ σχετικά με την εμπορική πολιτική, η ιδέα ενός κοινού νομίσματος για να επιβεβαιώσει τις φιλοδοξίες της ΕΕ να γίνει παγκόσμιος παίκτης εξελίχθηκε σταδιακά από τη σφαίρα της φαντασίας στην οικονομική πραγματικότητα. Αυτή η διαδικασία, με την οποία ένα έργο που αρχικά θεωρούνταν απελπιστικά μη ρεαλιστικό διαμορφώθηκε μέχρι να γίνει μέρος της ευρωπαϊκής καθημερινής ζωής, αποτελεί προηγούμενο που πρέπει να έχουμε κατά νου όταν πρόκειται για τις στρατηγικές φιλοδοξίες της Ευρώπης.

Ακόμη και όταν αρχίζει να διαμορφώνεται η δυναμική προς την ευρωπαϊκή στρατιωτική ολοκλήρωση, υπάρχουν ανησυχητικές ενδείξεις ότι οι ηγέτες της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν ξεχάσει τα διδάγματα από την κρίση της ευρωζώνης. Όταν πρόκειται για ζητήματα πολέμου και ειρήνης, οι Ευρωπαίοι δεν έχουν την πολυτέλεια να υποθέσουν ότι έχουν δεκαετίες για να αναπτύξουν τις ικανότητες που χρειάζονται απεγνωσμένα, μόνο για να σκοντάψουν σε μια κρίση όπου τους τελειώνει ο χρόνος.

Με πληροφορίες από worldpoliticsreview.com

* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).