Διαισθανόμενος την ευκαιρία, ο Ερντογάν επιστρέφει στο παιχνίδι του διαφθορέα στο ΝΑΤΟ.

Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.

Όταν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάϊντεν αποφάσισε να μην προσκαλέσει τον Πρόεδρο της Βενεζουέλας Nicolas Maduro στη Σύνοδο Κορυφής της Αμερικής στο Λος Άντζελες την περασμένη εβδομάδα, ο ηγέτης της Βενεζουέλας, του οποίου η προεδρία για χρόνια θεωρούνταν παράνομη από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ευρωπαϊκή Ένωση και πολλούς από τους γείτονες της Λατινικής Αμερικής, μεταξύ άλλων, ξεκίνησε ένα αστραπιαίο διεθνές ταξίδι με στόχο να δείξει ότι εξακολουθεί να έχει υποστήριξη σε άλλα μέρη του κόσμου.

Ένας από τους πρώτους σταθμούς του, χωρίς έκπληξη, ήταν το Ιράν, μια άλλη χώρα που έγινε στόχος κυρώσεων από τη Δύση, όπου ο ίδιος και ο Ιρανός Πρόεδρος Ebrahim Raisi δεσμεύτηκαν για την εμβάθυνση της φιλίας τους. Πιο αξιοσημείωτη ήταν η επίσκεψη του Μαδούρο στην Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ και σύμμαχος των ΗΠΑ.

Όπως ο Raisi, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν καλωσόρισε τον Μαδούρο με τελετουργική διάθεση, παρέχοντάς του μια λιμουζίνα και μια λαμπρή συνοδεία ιππικού, ενώ ταυτόχρονα επέκρινε τη Δύση για την επιβολή κυρώσεων κατά του καταπιεστικού καθεστώτος της Βενεζουέλας. Ήταν μια επίδειξη διμερών σχέσεων που φαινόταν σχεδιασμένη για να εκνευρίσει τη Δύση και υποδηλώνει μια ακόμη ιλιγγιώδη αλλαγή στην τουρκική εξωτερική πολιτική.

Φαίνεται ότι ο Ερντογάν επέστρεφε σε μια κάποτε απορριφθείσα εξωτερική πολιτική «χωρίς προβλήματα με τους γείτονες», κάνοντας κινήσεις για την αποκατάσταση των σχέσεων με χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που μέχρι πρόσφατα βρίσκονταν σε σημείο ρήξης.

Αλλά ο νέος τόνος της εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν είναι, ας πούμε, περίπλοκος. Ενώ ο Τούρκος ισχυρός άνδρας έχει αποσυρθεί από το χείλος του γκρεμού σε ορισμένες σχέσεις, η προσέγγιση του σε άλλες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των συμμάχων της Τουρκίας, είναι ένα άλλο θέμα. Δεν διστάζει να εκμεταλλευτεί την τριβή όπου και όταν ταιριάζει στους σκοπούς του.

Εκτός από την αλλαγή της Ουάσιγκτον με τη μεταχείριση του Μαδούρο και την πρόσφατη υπόσχεση του να επισκεφθεί τη Βενεζουέλα τον επόμενο μήνα, ο Ερντογάν μόλις απηύθυνε μια θρασύδειλη απειλή κατά της Ελλάδας και ανακοίνωσε μια νέα επιχείρηση στη Συρία κατά δυνάμεων που στηρίζονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Τι ακριβώς συμβαίνει λοιπόν με την εξωτερική πολιτική της Άγκυρας;

Για να κατανοήσουμε τους φαινομενικά αντιφατικούς ελιγμούς του Ερντογάν, είναι σημαντικό να προσέξουμε το ημερολόγιο, τις δημοσκοπήσεις, την οικονομία και την τρέχουσα κατάσταση της γεωπολιτικής.

Οι προεδρικές εκλογές έχουν προγραμματιστεί για ακριβώς ένα χρόνο από τώρα, στις 18 Ιουνίου 2023. Με την οικονομία της Τουρκίας να χωλαίνει, εν μέρει ως αποτέλεσμα των εκρηκτικών ρυθμών πληθωρισμού που παράγονται από την άστοχη νομισματική παρέμβαση του Ερντογάν, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν το Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του προέδρου να παλεύει στήθος με στήθος με την αντιπολίτευση. Σε αυτό το πλαίσιο, η προσπάθεια αποκατάστασης των σχέσεων της Τουρκίας με τους γείτονες οφείλεται εν μέρει στην ανάγκη ενίσχυσης των ξένων επενδύσεων.

Ο Ερντογάν ήθελε επίσης να αποφύγει τον αποκλεισμό από μια αναδυόμενη νέα συμμαχία στη Μέση Ανατολή που περιλαμβάνει περιφερειακές οικονομικές δυνάμεις όπως το Ισραήλ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Και όμως, το να εκνευρίζεις ανοιχτά τη Δύση και να αψηφάς πρώην αντιπάλους εξακολουθεί να είναι αποτελεσματικό στην ενίσχυση της υποστήριξης στο εσωτερικό. Το κρίσιμο είναι ότι ο Ερντογάν βρίσκεται τώρα στην κατοχή του πολύτιμου νέου μοχλού. Το χέρι της Τουρκίας έχει ενισχυθεί από την επίθεση του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία, η οποία έχει ενοποιήσει το ΝΑΤΟ με τρόπο που τίποτα δεν είχε κάνει εδώ και δεκαετίες. Η υποστήριξη της Ουκρανίας και η άρνηση μιας νίκης στον Πούτιν έχει γίνει η πιο επείγουσα προτεραιότητα του ΝΑΤΟ, αλλά η συμμαχία λειτουργεί με συναίνεση. Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία, η οποία έπαιζε εδώ και καιρό έναν παρεμποδιστικό ρόλο στο ΝΑΤΟ, είναι ξαφνικά σε θέση να προβάλει απαιτήσεις.

Όταν η Φινλανδία και η Σουηδία υπέβαλαν τελικά αίτηση για ένταξη στο ΝΑΤΟ στα μέσα Μαΐου, φαινόταν για λίγο ότι η διαδικασία έγκρισης δεν θα ήταν παρά μια τυπική διαδικασία. Τα μέλη της συμμαχίας έδειχναν ομόφωνα πρόθυμα να αγκαλιάσουν τους νέους σκανδιναβικούς φίλους τους. Αλλά ο Ερντογάν έριξε βροχή σε μια χαρούμενη παρέλαση, υπονοώντας ότι μπορεί να εμποδίσει την ένταξη. Διαμαρτυρήθηκε ιδιαίτερα για τη φιλοξενία από τη Σουηδία Κούρδων μεταναστών που συνδέονται εφαπτομενικά με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν, το PKK, το οποίο τόσο η Άγκυρα όσο και η Ουάσιγκτον θεωρούν τρομοκρατική ομάδα.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έδωσε επίσης στην Τουρκία επιρροή έναντι της Ρωσίας, η οποία είναι κυρίαρχη δύναμη στη Συρία. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ βρισκόταν στην Άγκυρα την ίδια ώρα που βρισκόταν εκεί και ο Μαδούρο. Αυτό μπορεί να ήταν ή να μην ήταν σύμπτωση και δεν είναι σαφές εάν οι Ρώσοι και οι Βενεζουελάνοι επισκέπτες συναντήθηκαν ή αν πραγματοποιήθηκε μια τριμερής συνάντηση με Τούρκους εκπροσώπους. Οι δεσμοί της Βενεζουέλας με τη Ρωσία παραμένουν ισχυροί και ο μόνος λόγος που ο Μαδούρο, ο οποίος δεν είναι ευπρόσδεκτος σε πολλά μέρη, δεν συμπεριέλαβε τη Μόσχα στη διεθνή του περιοδεία την περασμένη εβδομάδα είναι πιθανώς επειδή ήταν εκεί τον Μάρτιο. Τότε, συναντήθηκε με τον Πούτιν και εξέφρασε την πλήρη υποστήριξή του για την εισβολή στην Ουκρανία.

Η επίσκεψη του Λαβρόφ στην Άγκυρα επικεντρώθηκε επίσημα σε μια τουρκική πρόταση για τη δημιουργία ενός ασφαλούς θαλάσσιου διαδρόμου για τις εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας ως απάντηση στην αυξανόμενη επισιτιστική κρίση που δημιουργήθηκε από την εισβολή. Αλλά προέκυψε ένα άλλο θέμα, η Συρία.

Πριν από τη συνάντηση, ο Ερντογάν και άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι είχαν ανακοινώσει τα σχέδια της Άγκυρας να ξεκινήσει μια νέα επιχείρηση στη βόρεια Συρία. Στόχος της επιχείρησης θα είναι οι πόλεις Tel Rifaat και Manbij, οι οποίες ελέγχονται από τις Μονάδες Άμυνας του Λαού, ή YPG, μια υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ δύναμη των Κούρδων της Συρίας, που θεωρείται από την Τουρκία ως κλάδος του PKK.

Οι ΗΠΑ έλαβαν θέση κατά της σχεδιαζόμενης επίθεσης της Τουρκίας, με τον υπουργό Εξωτερικών Antony Blinken και τον σύμβουλο εθνικής ασφάλειας Jake Sullivan να προειδοποιούν για αρνητικές συνέπειες από μια τέτοια κίνηση. Η Ρωσία, που τώρα έχει εμπλακεί στην Ουκρανία και ανυπομονεί να δει την Τουρκία να πατάει φρένο στο εσωτερικό του ΝΑΤΟ, είναι υποστηρικτική. Σε συνέντευξη Τύπου στην Άγκυρα, ο Λαβρόφ εξέφρασε κατανόηση για την Τουρκία. «Κατανοούμε τις ανησυχίες της Τουρκίας για την ασφάλεια στη βόρεια Συρία», δήλωσε, μια δήλωση που θυμίζει περίεργα τα πρόσφατα σχόλια του αρχηγού του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg, που επικύρωσαν τις ανησυχίες της Τουρκίας για την ένταξη της Σουηδίας στη συμμαχία.

Δεδομένης αυτής της τρέχουσας γεωπολιτικής πραγματικότητας, ο Ερντογάν μπορεί να αντέξει οικονομικά να ταράξει τα νερά, να κερδίσει πόντους εντός έδρας και να περιμένει μόνο συγκρατημένη απώθηση από ισχυρούς παίκτες που ωστόσο χρειάζονται την υποστήριξη της Τουρκίας στην Ουκρανία.

Η απότομη κλιμακούμενη ρητορική του Ερντογάν για την Ελλάδα είναι μια άλλη οπορτουνιστική κίνηση. Στις αρχές Ιουνίου, ο πρόεδρος δημοσίευσε ανατριχιαστικές απειλές κατά της Ελλάδας, του μακροχρόνιου εχθρού της και μέλους του ΝΑΤΟ, στον επίσημο λογαριασμό του στο Twitter, προειδοποιώντας ότι η Αθήνα θα «μετανιώσει» που αγνόησε τις ανησυχίες της Τουρκίας για «στρατιωτικοποίηση» στα νησιά του Αιγαίου. Αργότερα επιβεβαίωσε ότι «δεν αστειευόταν», παρόλο που τα σχόλια του φαινόταν να αμφισβητούν την ελληνική κυριαρχία στα νησιά. Αντιδρώντας στις απειλές, εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προέτρεψε τους δύο «ισχυρούς εταίρους και βασικούς συμμάχους του ΝΑΤΟ στις Ηνωμένες Πολιτείες» να «επιλύσουν τις διαφορές διπλωματικά».

Τους επόμενους μήνες, υπάρχει λόγος να περιμένουμε από τον Ερντογάν να λειτουργήσει ως επαναλαμβανόμενος παράγοντας που περιπλέκει την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Το αγκάλιασμα του Μαδούρο, οι απειλές του κατά της Ελλάδας και οι ενέργειες του σχετικά με την επέκταση του ΝΑΤΟ είναι μόνο μια γεύση του τι πρόκειται να ακολουθήσει καθώς οι εκλογές του 2023 πλησιάζουν και ο πόλεμος στην Ουκρανία παρατείνεται.

Με πληροφορίες από worldpoliticsreview.com

* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).