Πρέπει να πάρουμε τις πυρηνικές απειλές του Πούτιν στα σοβαρά, αλλά όχι στην κυριολεξία.

Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.

Από την αρχή της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ο κίνδυνος να κλιμακωθεί σε πυρηνική σύγκρουση ήταν χαρακτηριστικό πολλών σχολίων για τον πόλεμο. Από τις σαφείς και λεπτώς κεκαλυμμένες αναφορές του από τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν μέχρι τις προειδοποιήσεις δυτικών παρατηρητών σχετικά με τους κινδύνους οποιασδήποτε άμεσης αντιπαράθεσης μεταξύ του ΝΑΤΟ και των ρωσικών δυνάμεων, η πυρηνική διάσταση αυτού του πολέμου δεν ήταν ποτέ μακριά από το ενδεχόμενο.

Ενώ ο κίνδυνος της Ρωσίας να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα, ακόμη και αν δεν υπάρχει εμπλοκή του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία υπάρχει, είναι κατά πάσα πιθανότητα ελάχιστος. Ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία υπογραμμίζει τον ρόλο που διαδραματίζει η πυρηνική αποτροπή στις συμβατικές δεσμεύσεις, καθώς και την ανάγκη οι δυτικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και στρατηγικής να σκεφτούν σοβαρά τη δυναμική που δημιουργεί.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι από πολλές απόψεις ήδη μια σύγκρουση που λαμβάνει χώρα σε μια πυρηνική ατμόσφαιρα. Πρώτον, η Ρωσία απολαμβάνει την ελευθερία δράσης για τη διεξαγωγή μεγάλων επιθετικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία, σε μεγάλο βαθμό λόγω του γεγονότος ότι είναι προστατευμένη πίσω από την πυρηνική της ικανότητα. Αλλά η πυρηνική διάσταση ήταν επίσης παρούσα με άλλους τρόπους, τόσο διακριτικούς όσο και προφανείς.

Στην ομιλία του στις 24 Φεβρουαρίου, ανακοινώνοντας την έναρξη της ρωσικής εισβολής, ο Πούτιν ανέφερε το υποτιθέμενο ενδιαφέρον της Ουκρανίας για την απόκτηση πυρηνικών όπλων ως έναν από τους λόγους της επιχείρησης. Το συνταγματικό δημοψήφισμα της Λευκορωσίας στις 27 Φεβρουαρίου, το οποίο επέτρεψε την ανάπτυξη ρωσικών πυρηνικών όπλων στο έδαφος της Λευκορωσίας, ανέδειξε επίσης το θέμα. Και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας κοντά σε ουκρανικούς πυρηνικούς σταθμούς ενίσχυσαν φόβους για ένα περιστατικό με ραδιενεργό υλικό.

Τέλος και το πιο σημαντικό, ο Πούτιν έπαιξε το πυρηνικό χαρτί από πριν καν ξεκινήσει η εισβολή, συμπεριλαμβανομένων πολλαπλών ρητών και σιωπηρών αναφορών στην πυρηνική αποτροπή της Ρωσίας καθώς και στην τηλεοπτική απόφαση του στις 27 Φεβρουαρίου να αλλάξει το επίπεδο ετοιμότητας των στρατηγικών δυνάμεων της Ρωσίας.

Ήδη από την κοινή συνέντευξη Τύπου μετά τη συνάντηση του στη Μόσχα με τον Γάλλο Πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν στις 7 Φεβρουαρίου, ο Πούτιν προειδοποίησε για ένα σενάριο στο οποίο, έχοντας ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, η Ουκρανία θα προσπαθούσε να ανακαταλάβει στρατιωτικά την Κριμαία. Σε μια τέτοια περίπτωση, συνέχισε, οι ευρωπαϊκές χώρες θα συρθούν αυτόματα σε μια στρατιωτική σύγκρουση με τη Ρωσία, την οποία περιέγραψε ευδιάκριτα ως μια από τις κορυφαίες πυρηνικές δυνάμεις στον κόσμο, ανώτερη από πολλές από τις πυρηνικές χώρες, σε ότι αφορά στον αριθμό των σύγχρονων στοιχείων πυρηνικής δύναμης.

Κατά την ανακοίνωση της επιχείρησης κατά της Ουκρανίας, ο κ. Πούτιν υπενθύμισε επίσης τις πυρηνικές δυνατότητες της χώρας του με λεπτούς κεκαλυμμένους όρους, λέγοντας ότι δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία για κανέναν ότι οποιοσδήποτε πιθανός επιτιθέμενος θα αντιμετωπίσει ήττα και δυσοίωνες συνέπειες εάν επιτεθεί άμεσα στη χώρα μας. Συμπλήρωσε αυτή την ανακοίνωση με αυτό που οι στρατηγοί αποκαλούν «γενική αποτροπή», προειδοποιώντας κάθε κράτος που επιδιώξει να ματαιώσει τα σχέδια της Μόσχας, «η Ρωσία θα απαντήσει αμέσως και οι συνέπειες θα είναι τέτοιες που δεν έχετε δει ποτέ σε ολόκληρη την ιστορία σας». Αυτή ήταν μια έκφραση «άμεσης αποτροπής».

Ως αποτέλεσμα αυτών των ανακοινώσεων, η τηλεοπτική μετάδοση στις 27 Φεβρουαρίου της εντολής του Πούτιν να αλλάξει το επίπεδο ετοιμότητας των στρατηγικών δυνάμεων της Ρωσίας ήταν μέρος ενός ήδη σε μεγάλο βαθμό πυρηνικοποιημένου πλαισίου. Ωστόσο, τράβηξε την προσοχή του κόσμου. Οι όροι που χρησιμοποίησε ο Πούτιν για να περιγράψει την κίνηση, ανεβάζοντας την ετοιμότητα των πυρηνικών δυνάμεων της Ρωσίας στο επίπεδο “ειδικού καθεστώτος μάχης”, οδήγησαν αμέσως σε πολλαπλές ερμηνείες, με την πιο ανησυχητική από αυτές να υποδηλώνει ότι η στάση ετοιμότητας των στρατηγικών δυνάμεων είχε αυξηθεί σημαντικά. Αυτός ο συναγερμός επιδεινώθηκε όταν η Ρωσία συμμετείχε σε απροειδοποίητες ασκήσεις των ίδιων δυνάμεων αμέσως μετά.

Ευτυχώς, καμία από τις τρεις δυτικές πυρηνικές δυνάμεις δεν έπεσε στην παγίδα του Πούτιν. Ενώ την παραμονή της εισβολής, η Γαλλία υπενθύμισε στον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ ότι το ΝΑΤΟ είναι μια «πυρηνική συμμαχία», το μήνυμα του Μακρόν στις ένοπλες δυνάμεις της Γαλλίας μετά το κόλπο του Πούτιν στις 27 Φεβρουαρίου απλώς έδωσε εντολή στη στρατιωτική διοίκηση να διατηρήσει την τρέχουσα ετοιμότητα των Γαλλικών ΕΔ, χωρίς να αναφέρεται η λέξη «πυρηνικά». Από την πλευρά των ΗΠΑ, η STRATCOM ανέφερε ότι δεν είχε προτείνει καμία αλλαγή στην ετοιμότητα και το Πεντάγωνο ανέβαλε μια προηγουμένως προγραμματισμένη δοκιμή βαλλιστικού πυραύλου, προκειμένου να αποφευχθεί ακόμη και η εμφάνιση ότι είναι απάντηση στην ανακοίνωση του Πούτιν.

Αν και δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο μιας πυρηνικής κλιμάκωσης, ωστόσο παραμένει απίθανο για διάφορους λόγους, ξεκινώντας από το δεδηλωμένο δόγμα πυρηνικής αποτροπής της Ρωσίας, το οποίο ανέβασε το πυρηνικό όριο της χώρας από αυτό που ήταν τη δεκαετία του 1990 και του 2000. Το δογματικό κείμενο του 2020 εξετάζει τέσσερα πιθανά επίπεδα για πυρηνική χρήση:

• Εκτόξευση με προειδοποίηση, σε περίπτωση επερχόμενης πυρηνικής επίθεσης,
• Πυρηνική ή άλλη επίθεση WMD (Όπλων Μαζικής Καταστροφής) κατά της Ρωσίας ή των συμμάχων της,
• Επιθέσεις, πυρηνικές ή συμβατικές, που οδηγούν σε παράλυση του ρωσικού συστήματος διοίκησης και ελέγχου και
• Μια συμβατική επίθεση που θα απειλούσε την ίδια την ύπαρξη της Ρωσίας.

Προς το παρόν, καμία από τις καταστάσεις που προσδιορίζονται στο δόγμα δεν φαίνεται να ισχύει για την τρέχουσα σύγκρουση. Ωστόσο, ο Πούτιν μπορεί να έχει έναν αρκετά ευρύ ορισμό του τι θα μπορούσε να σημαίνει απειλή για την «ύπαρξη της Ρωσίας», ενώ στην ομιλία του στις 24 Φεβρουαρίου, ο Πούτιν φαινόταν να υποδεικνύει ότι η δυτική πολιτική αποτελούσε ήδη κίνδυνο για «αυτή την ύπαρξη» του ρωσικού κράτους.

Αναφερόμενος σε αυτό που αποκάλεσε «πολιτική περιορισμού της Ρωσίας» των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, δήλωσε: «Για τη χώρα μας, είναι θέμα ζωής και θανάτου, ζήτημα του ιστορικού μας μέλλοντος ως έθνους. Αυτό δεν είναι υπερβολή. Αυτό είναι δεδομένο. Δεν είναι μόνο μια πολύ πραγματική απειλή για τα συμφέροντά μας, αλλά για την ίδια την ύπαρξη του κράτους μας και για την κυριαρχία του».

Ωστόσο, οι δημόσιες δηλώσεις του Πούτιν φαίνεται ότι είχαν κατά κύριο λόγο σκοπό να εντυπωσιάσουν, ακόμη και να τρομάξουν την κοινή γνώμη στη Δύση και κορυφαίοι ειδικοί στη ρωσική πυρηνική στρατηγική έχουν μιλήσει για «πυρηνική μπλόφα» του Κρεμλίνου. Επιπλέον, φαίνεται ότι η τρέχουσα διαδικασία της Μόσχας για τη χρήση πυρηνικών δυνάμεων έχει εν μέρει κληρονομηθεί από το σοβιετικό σύστημα, το οποίο εξαρτιόταν από μια συλλογική απόφαση. Έτσι, ενώ ο Ρώσος πρόεδρος είναι ο μόνος αξιωματούχος που έχει εξουσιοδοτηθεί να διατάξει πυρηνική εκτόξευση, η εκτέλεση αυτής της εντολής φαίνεται να απαιτεί την έγκριση του υπουργού Άμυνας και ίσως του αρχηγού του επιτελείου των ενόπλων δυνάμεων.

Ωστόσο, ακόμη κι αν ο κίνδυνος η Ρωσία να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα στην τρέχουσα σύγκρουση παραμένει ελάχιστος, ο πόλεμος στην Ουκρανία θα πρέπει να ενθαρρύνει τον προβληματισμό σχετικά με το ρόλο που παίζει η πυρηνική αποτροπή στις συμβατικές δεσμεύσεις. Τα δυτικά πυρηνικά δόγματα πιστεύουν σε μια μορφή «ιερής άμυνας» με την οποία, σε μια αντιπαράθεση με ένα κράτος με πυρηνικά όπλα, η πυρηνική αποτροπή της Δύσης θα εξουδετερώσει αυτή του αντιπάλου, περιορίζοντας κάθε σύγκρουση στο συμβατικό χώρο.

Αλλά εάν η πυρηνική ικανότητα της Ρωσίας αποδειχθεί ότι είναι το κύριο εμπόδιο για την άμεση επέμβαση των δυτικών χωρών προς υποστήριξη της Ουκρανίας, όπως φαίνεται να συμβαίνει τώρα, θα τεθεί υπό αμφισβήτηση η εγκυρότητα αυτής της αρχής. Με πιο πρακτικούς όρους, θα έχει επίσης σημαντικές επιπτώσεις στα διδάγματα που μπορεί να αντλήσει η Κίνα όσον αφορά στη δέσμευση των ΗΠΑ για την άμυνα της Ταϊβάν.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει προκαλέσει σοκ σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και οι φόβοι για πυρηνικό πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Ενώ η απειλή της πυρηνικής κλιμάκωσης παραμένει χαμηλή, η σύγκρουση έχει ήδη αποδείξει τον περίπλοκο ρόλο που διαδραματίζει η πυρηνική αποτροπή στις συμβατικές συγκρούσεις, με επιπτώσεις στην ασφάλεια στην Ευρώπη και πέρα ​​από αυτήν.

Με πληροφορίες από worldpoliticsreview.com

* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).