Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.
Την όγδοη ημέρα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ένα από τα πολλά αναπάντητα ερωτήματα είναι γιατί η Ρωσία ξεκίνησε μια στρατιωτική εκστρατεία με τεράστιο κόστος με μαξιμαλιστικούς στόχους και στη συνέχεια αρνήθηκε να χρησιμοποιήσει τη συντριπτική πλειονότητα των αεροσκαφών μάχης.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ξεκίνησε, όπως αναμενόταν, τις πρώτες πρωινές ώρες της 24ης Φεβρουαρίου, με την εκτόξευση μεγάλου αριθμού πυραύλων Κρουζ και βαλλιστικών πυραύλων, 
καταστρέφοντας τα κύρια επίγεια ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης σε όλη την Ουκρανία. Το αποτέλεσμα ήταν να τυφλωθεί η Ουκρανική Πολεμική Αεροπορία (UkrAF) και σε ορισμένες περιπτώσεις να παρεμποδιστεί απογείωση των αεροσκαφών με κρατήρες διαδρόμους προσγείωσης και τροχοδρόμησης στις κύριες αεροπορικές βάσεις της. Επιδρομές έπληξαν επίσης αρκετές ουκρανικές συστοιχίες πυραύλων εδάφους – αέρος S-300P μεγάλου βεληνεκούς (SAM), οι οποίες είχαν περιορισμένη διαθεσιμότητα λόγω μακροχρόνιας έλλειψης ανταλλακτικών.
Αυτά τα αρχικά πλήγματα ακολούθησαν το πρότυπο που παρατηρήθηκε σε πολλές επεμβάσεις υπό την ηγεσία των ΗΠΑ από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Το λογικό και αναμενόμενο επόμενο βήμα, όπως φαίνεται σε σχεδόν 
κάθε στρατιωτική σύγκρουση από το 1938, θα ήταν για τις Ρωσικές Αεροδιαστημικές Δυνάμεις (VKS) να πραγματοποιήσουν επιχειρήσεις κρούσης μεγάλης κλίμακας για την καταστροφή της UkrAF. Με την έγκαιρη προειδοποίηση της τυφλωμένη και ορισμένους διαδρόμους με κρατήρες, η UkrAF ήταν ευάλωτη σε επιδρομές από αεροσκάφη κρούσης, όπως το Su-34 με κατευθυνόμενα πυρομαχικά ή ακόμα και τα μαχητικά Su-30 πολλαπλών ρόλων με κυρίως μη κατευθυνόμενα πυρομαχικά. Αυτό δεν συνέβη.
Αντίθετα, τα περίπου 300 σύγχρονα μαχητικά αεροσκάφη της VKS που είχαν μετακινηθεί σε μικρή απόσταση από τις κύριες ζώνες επαφής στη βόρεια, την ανατολική και τη νότια Ουκρανία, φαίνεται ότι παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό στο έδαφος κατά τις πρώτες τέσσερις ημέρες των μαχών. Αυτό επέτρεψε στη UkrAF να συνεχίσει να πετάει να έχει κάποιες επιτυχίες στην αναχαίτιση ρωσικών επιθετικών ελικοπτέρων.
Το γεγονός ότι τα ουκρανικά στρατεύματα και οι πολίτες μπόρεσαν να δουν τους πιλότους τους να συνεχίζουν να πετούν πάνω από τις μεγάλες πόλεις, ήταν επίσης ένας 
σημαντικός παράγοντας τόνωσης του ηθικού που βοήθησε να εδραιωθεί το εξαιρετικό πνεύμα της ενοποιημένης αντίστασης που εμφανίζεται σε ολόκληρη τη χώρα. Η έλλειψη ρωσικών πτήσεων μαχητικών σταθερών πτερύγων και αεροσκαφών κρούσης επέτρεψε επίσης στους χειριστές SAM και στα στρατεύματα της Ουκρανίας με MANPADS, όπως ο αμερικανικός πύραυλος Stinger, να εμπλακούν με ρωσικά επιθετικά και μεταγωγικά ελικόπτερα με σημαντικά μικρότερο κίνδυνο άμεσων αντιποίνων.
Επιπλέον, η σχεδόν πλήρης έλλειψη ρωσικών επιθετικών αντιαεροπορικών αναγνωρίσεων (OCA) έχει συνδυαστεί με τον πολύ κακό συντονισμό μεταξύ των κινήσεων των ρωσικών χερσαίων δυνάμεων και των δικών τους συστημάτων αεράμυνας μέσης και μικρής εμβέλειας. 
Πολλές ρωσικές φάλαγγες έχουν σταλεί προς τα εμπρός πέρα από το δική τους κάλυψη αεράμυνας και σε άλλες περιπτώσεις οι συστοιχίες SAM έχουν παγιδευτεί ανενεργές σε στρατιωτική κυκλοφοριακή συμφόρηση, χωρίς να καταβάλουν καμία προφανή προσπάθεια για την επίγνωση της κατάστασης και την άμυνα έναντι των ουκρανικών αεροπορικών μέσων. Αυτό επέτρεψε στα επιζώντα ουκρανικά οπλισμένα UAV Bayraktar TB-2 να λειτουργούν με σημαντική αποτελεσματικότητα σε ορισμένες περιοχές, προκαλώντας σημαντικές απώλειες σε ρωσικές φάλαγγες οχημάτων.
Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην έλλειψη ικανότητας της Ρωσίας να 
επιτύχει και να εκμεταλλευτεί την αεροπορική υπεροχή, παρά τα τεράστια πλεονεκτήματα της σε αριθμό αεροσκαφών, ικανότητα εξοπλισμού και δυνατότητες όπως το AWACS σε σύγκριση με το UkrAF. Το πρώτο είναι οι περιορισμένες ποσότητες αεροπορικών κατευθυνόμενων πυρομαχικών ακριβείας (PGM) που διατίθενται στις περισσότερες μαχητικές μονάδες της VKS. Κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων πάνω από τη Συρία, μόνο ο στόλος Su-34 έκανε τακτικά χρήση PGM και ακόμη και αυτά τα εξειδικευμένα αεροσκάφη κρούσης καταφεύγουν τακτικά σε μη καθοδηγούμενες επιθέσεις βομβών και ρουκετών.
Αυτό όχι μόνο υποδηλώνει μια πολύ περιορισμένη εξοικείωση με τα PGM στα περισσότερα ρωσικά πληρώματα μαχητικών, αλλά επίσης ενισχύει την ευρέως αποδεκτή θεωρία ότι το απόθεμα PGM που παραδίδεται από τη Ρωσία είναι πολύ περιορισμένο. Χρόνια πολεμικών επιχειρήσεων στη Συρία θα έχουν εξαντλήσει περαιτέρω αυτό το απόθεμα και μπορεί να σημαίνει ότι το μεγαλύτερο μέρος των 300 αεροσκαφών μάχης σταθερής πτέρυγας VKS που συγκεντρώνονται γύρω από την Ουκρανία έχουν μόνο μη κατευθυνόμενες βόμβες και ρουκέτες για να χρησιμοποιήσουν για εξόδους επίθεσης εδάφους. Αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη λοβών στόχευσης για τον εντοπισμό στόχων στο πεδίο της μάχης από ασφαλή απόσταση, σημαίνει ότι η ικανότητα των πιλότων σταθερής πτέρυγας VKS να παρέχουν στενή αεροπορική υποστήριξη στις δυνάμεις τους είναι περιορισμένη. Ως αποτέλεσμα, η ηγεσία της VKS μπορεί να είναι απρόθυμη να δεσμεύσει το μεγαλύτερο μέρος της διαθέσιμης δύναμης κρούσης εναντίον των ουκρανικών στρατευμάτων, προτού δοθεί πολιτική έγκριση για τη χρήση μη κατευθυνόμενων πυρομαχικών για τον βομβαρδισμό αστικών περιοχών που ελέγχονται από την Ουκρανία. Αυτή η αδιάκριτη μορφή αεροπορικής επίθεσης ήταν συνήθης πρακτική για τις επιχειρήσεις της Ρωσικής και Συριακής Πολεμικής Αεροπορίας πάνω από το Χαλέπι και τη Χομς, και δυστυχώς είναι πιθανό να χρησιμοποιηθεί από το VKS πάνω από την Ουκρανία τις επόμενες ημέρες.
Η έλλειψη PGM, ωστόσο, δεν είναι επαρκής εξήγηση για τη συνολική έλλειψη δραστηριότητας αεροσκαφών σταθερών πτερυγίων της VKS. Τα σχετικά σύγχρονα ηλεκτρονικά στα περισσότερα αεροσκάφη κρούσης, σημαίνει ότι ακόμη και οι μη κατευθυνόμενες βόμβες και οι πύραυλοι, θα έπρεπε να επαρκούν για να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά στα ουκρανικά αεροσκάφη στις αεροπορικές τους βάσεις. Η VKS διαθέτει επίσης περίπου 80 σύγχρονα και ικανά αεροσκάφη Su-35S και 110 μαχητικά πολλαπλών ρόλων Su-30SM(2), τα οποία θα μπορούσαν να διεξάγουν σαρωτική OCA και DCA. Επομένως, η αδυναμία καθιέρωσης της υπεροχής του αέρα δεν μπορεί να εξηγηθεί καθαρά από την έλλειψη κατάλληλων PGM.
Μια άλλη πιθανή εξήγηση είναι ότι η VKS δεν είναι βέβαια για την ικανότητα της να αποκλείσει με ασφάλεια τις 
εξόδους μεγάλης κλίμακας με τη δραστηριότητα των ρωσικών επίγειων SAM που λειτουργούν από τις χερσαίες δυνάμεις. Τα περιστατικά με φιλικά πυρά από επίγειες μονάδες SAM αποτελούν πρόβλημα τόσο για τις δυτικές όσο και για τις ρωσικές αεροπορικές δυνάμεις σε πολλαπλές συγκρούσεις από το 1990. Η λειτουργία ζωνών κοινής εμπλοκής στις οποίες τα μαχητικά αεροσκάφη και τα συστήματα SAM μπορούν να εμπλέξουν τις εχθρικές δυνάμεις ταυτόχρονα σε ένα περίπλοκο περιβάλλον χωρίς φιλικές εμπλοκές πυρών είναι δύσκολα. Απαιτεί στενή διακλαδική συνεργασία, άριστες επικοινωνίες και τακτική εκπαίδευση για να κυριαρχήσει. Μέχρι στιγμής, οι ρωσικές δυνάμεις έχουν δείξει εξαιρετικά ανεπαρκή συντονισμό σε όλους τους τομείς, από βασικά καθήκοντα υλικοτεχνικής υποστήριξης, μέχρι συντονισμό αεροπορικών επιθέσεων με δραστηριότητα επίγειων δυνάμεων και οργάνωση κάλυψης αεράμυνας για φάλαγγες εν κινήσει.
Ωστόσο, αυτό δεν είναι επαρκής εξήγηση από μόνο του, δεδομένου ότι με τα περιορισμένα μαχητικά αεροσκάφη και τα μέσα SAM που είναι διαθέσιμα στις ουκρανικές δυνάμεις σε αυτό το στάδιο, η VKS θα μπορούσε ακόμη να έχει πραγματοποιήσει εξόδους μεγάλης κλίμακας εναντίον βασικών στόχων σε προκαθορισμένους χρόνους, κατά τη διάρκεια των οποίων θα μπορούσαν να δοθούν οδηγίες στα ρωσικά SAM να κρατήσουν τα πυρά τους.
Ένας τελευταίος παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ο σχετικά χαμηλός αριθμός ωρών πτήσης που λαμβάνουν κάθε χρόνο οι πιλότοι της VKS σε σχέση με τους περισσότερους δυτικούς ομολόγους τους. Αν και είναι δύσκολο να βρεθούν ακριβείς αριθμοί σε κάθε μονάδα, οι περιοδικές επίσημες δηλώσεις της Ρωσίας προτείνουν κατά μέσο όρο 100–120 ώρες ετησίως στο σύνολο του VKS. Οι ώρες πτήσης των μαχητικών μονάδων είναι πιθανό να είναι χαμηλότερες από αυτές για μονάδες μεταφοράς ή ελικοπτέρων, επομένως ο πραγματικός αριθμός είναι πιθανώς λίγο κάτω από 100.
Οι πιλότοι μαχητικών της RAF και της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ συχνά παραπονιούνται ότι δυσκολεύονται να διατηρήσουν την ετοιμότητα μάχης πολλαπλών ρόλων με περίπου 180–240 ώρες πτήσης το χρόνο, πρόσβαση σε σύγχρονους προσομοιωτές υψηλής πιστότητας για πρόσθετη εκπαίδευση και καλύτερη εργονομία στο πιλοτήριο και διαλειτουργικότητα όπλων από τους αντίστοιχους Ρώσους.
Επομένως, παρά το εντυπωσιακό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού που οδήγησε στην απόκτηση περίπου 350 νέων σύγχρονων αεροσκαφών μάχης την τελευταία δεκαετία, οι πιλότοι της VKS θα δυσκολευτούν να χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά πολλές από τις θεωρητικές δυνατότητες των αεροσκαφών τους στο περίπλοκο και αμφισβητούμενο εναέριο περιβάλλον της Ουκρανίας. Εάν συμβαίνει αυτό, τότε η ηγεσία της VKS μπορεί να διστάζει να εμπλακεί σε μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις μάχης που θα έδειχναν το χάσμα μεταξύ των εξωτερικών αντιλήψεων και της πραγματικότητας των δυνατοτήτων τους.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι βρισκόμαστε μόλις οκτώ ημέρες σε αυτό που θα μπορούσε εύκολα να μετατραπεί σε μια παρατεταμένη εκστρατεία. Το γεγονός ότι υπήρξαν μόνο λίγες επιβεβαιωμένες εμφανίσεις ρωσικών εξόδων σταθερής πτέρυγας πάνω από την Ουκρανία δεν θα πρέπει να συγκαλύπτει το γεγονός ότι οι στόλοι μαχητικών της VKS παραμένουν μια δυνητικά εξαιρετικά καταστροφική δύναμη και μια δύναμη που θα μπορούσε να εξαπολυθεί εναντίον εναέριων και σταθερών στόχων εδάφους σε σύντομο χρονικό διάστημα τις επόμενες μέρες.
Με πληροφορίες από rusi.org
* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).