Τα σοβαρά αγκάθια στην ανάκαμψη των σχέσεων Ισραήλ – Τουρκίας.

Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.

Πρόσφατα σημάδια απόψυξης των δεσμών μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας μετά από μια δεκαετία παγωμένων σχέσεων είναι ακόμη μια αντανάκλαση του πώς η μεταβαλλόμενη περιφερειακή τάξη στη Μέση Ανατολή δεν οδηγεί μόνο στην εμφάνιση νέων σχέσεων, αλλά και σε προσαρμογές στις παλιές. Η απόψυξη είναι εν μέρει το αποτέλεσμα μιας περιφερειακής αναδιάταξης που άφησε την Άγκυρα πιο απομονωμένη, αλλά καθοδηγείται επίσης από τις μεταβαλλόμενες προτεραιότητες του Ισραήλ και τις επείγουσες οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις της Τουρκίας.

Ενώ το Ισραήλ και η Τουρκία κινούνται δημοσίως προς τη συγκλίνουσα κατεύθυνση, η νέα πραγματικότητα, η οποία έχει κάνει αυτή τη σχέση πιο σημαντική για την Τουρκία παρά για το Ισραήλ, καθιστά τη αντοχή οποιασδήποτε προσέγγισης να εξαρτάται περισσότερο από τους υπολογισμούς του Erdogan παρά από την επιθυμία του Ισραήλ να επιδιορθώσει τους δεσμούς του με τον παλαιότερο διπλωματικό συνομιλητή του με μουσουλμανική πλειοψηφία.

Παρά τις πολλές προσπάθειες, η διμερής σχέση δεν έχει ανακάμψει ποτέ από τις συνέπειες του επεισοδίου Mavi Marmara το 2010, όταν Ισραηλινοί στρατιώτες επιβιβάστηκαν σε πολιτικά πλοία τουρκικού στολίσκου, καθώς προσπαθούσε να σπάσει τον αποκλεισμό του Ισραήλ στην ελεγχόμενη από τη Χαμάς Γάζα, σκοτώνοντας εννέα ακτιβιστές.

Αλλά η πρόσφατη ανάδειξη μιας νέας ομάδας Ισραηλινών ηγετών φαίνεται να συμβάλλει σε μια μεταβαλλόμενη δυναμική στην οποία είναι δυνατή μια πραγματική επαναφορά. Όταν ο Yitzhak Herzog ανέλαβε την ισραηλινή προεδρία τον Ιούλιο, ο Erdogan τον κάλεσε για να του δώσει συγχαρητήρια και οι δυο τους έχουν μιλήσει άλλες τρεις φορές από τότε. Ο Ερντογάν ανακοίνωσε επίσης τον περασμένο μήνα ότι κάλεσε τον Herzog να επισκεφθεί την Τουρκία και οι προετοιμασίες για μια προεδρική επίσκεψη βρίσκονται στο στάδιο των εργασιών. Βεβαίως, η σχέση Erdogan – Herzog μπορεί να φτάσει τόσο μακριά στη γεφύρωση μακροχρόνιων πολιτικών διαφορών, δεδομένου του εθιμοτυπικού ρόλου της ισραηλινής προεδρίας, αλλά υπάρχουν πολλά άλλα σημάδια ότι και οι δύο πλευρές προσπαθούν να προχωρήσουν πέρα ​​από τις εντάσεις της τελευταίας δεκαετίας.

Επαναλαμβάνοντας τη δέσμευση με την Τουρκία, το Ισραήλ επιδιώκει να αλλάξει τη συμπεριφορά της Τουρκίας, ιδίως για να τη μετατρέψει από πονοκέφαλο στο Ισραήλ, σε επίλυση προβλημάτων. Η απογοήτευση του Ισραήλ από την τουρκική υποστήριξη προς τη Χαμάς, από τη φιλοξενία των μελών της ομάδας στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα μέχρι την παροχή οικονομικής υποστήριξης, αποτελεί εδώ και καιρό σημείο διαμάχης. Με το να κρέμεται η πιθανότητα καλύτερων σχέσεων και αυξημένης οικονομικής συνεργασίας, το Ισραήλ ελπίζει να τερματίσει την τουρκική σανίδα σωτηρίας για την τρομοκρατική ομάδα.

Η Τουρκία έχει επίσης υποστηρίξει τον μαχητικό βόρειο κλάδο του Ισλαμικού Κινήματος στο Ισραήλ και θεωρείται από το Ισραήλ ως πίσω από τις προσπάθειες να σπείρουν το χάος στην Ιερουσαλήμ γύρω από το Όρος του Ναού. Οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι μπορούν να δοκιμάσουν την πρόταση ότι μια καλύτερη σχέση με την Άγκυρα θα οδηγήσει στο τέλος της τουρκικής υποστήριξης σε αυτούς και σε άλλους «απείθαρχους» παράγοντες.

Όμως, ενώ το Ισραήλ είναι πρόθυμο να δοκιμάσει τα νερά με την Τουρκία, η πραγματική ώθηση έρχεται από την τουρκική πλευρά. Στη δεκαετία μετά τη ρήξη με το Ισραήλ, οι γεωπολιτικές τύχες της Τουρκίας και οι προσωπικές πολιτικές τύχες του Ερντογάν έχουν υποστεί ύφεση. Ενώ ο κορυφαίος προεδρικός σύμβουλος Ibrahim Kalin μίλησε κάποτε το 2013 για την «πολύτιμη μοναξιά» της Τουρκίας, με την οποία εννοούσε ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική θα αποδειχτεί εγκαίρως σωστή παρά την εικονομαχία της, η ώθηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής τον περασμένο χρόνο ήταν αναγνώριση ότι η μοναξιά είναι ίσως λιγότερο πολύτιμη από ό,τι αντιλαμβανόταν κάποτε η Άγκυρα. Οι σχέσεις της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση την τελευταία μισή δεκαετία κυλούν από κρίση σε κρίση, είτε πρόκειται για την αγορά από την Τουρκία ρωσικών συστημάτων αεράμυνας που οδήγησε στην απέλαση της από τα υπό την ηγεσία των ΗΠΑ F-35 επόμενης γενιάς πρόγραμμα μαχητικών αεροσκαφών, η εκβιαστική διπλωματία της με τις Βρυξέλλες για τις προσφυγικές ροές ή οι ναυτικοί ελιγμοί της στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Τουρκία βλέπει το Ισραήλ ως μια πιθανή γέφυρα για καλύτερες σχέσεις με αυτά τα διάφορα μέρη. Μεγάλο μέρος του κινήτρου πίσω από τις Συμφωνίες του Αβραάμ, οι οποίες εξομαλύνουν τις σχέσεις του Ισραήλ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν το 2020, ήταν η πεποίθηση ότι ο δρόμος προς την Ουάσιγκτον περνάει από την Ιερουσαλήμ και η Άγκυρα δεν έχει ανοσία σε παρόμοια σκέψη. Το Ισραήλ έχει επίσης ισχυρές σχέσεις με την ΕΕ, και ιδιαίτερα με την Ελλάδα και την Κύπρο, τα δύο κράτη που είναι πιο καχύποπτα για τα τουρκικά κίνητρα και τις ενέργειες.

Ο Ερντογάν ελπίζει ότι οι βελτιωμένες σχέσεις με το Ισραήλ θα βοηθήσουν την Τουρκία να επιστρέψει στις καλές χάρες των ΗΠΑ και της Ευρώπης και ότι η ισραηλινή προθυμία να εκφράσει έναν καλό λόγο για την Άγκυρα αξίζει οποιεσδήποτε παραχωρήσεις μπορεί να κάνει η Τουρκία στη διμερή σχέση. Η Τουρκία βρίσκεται επίσης όλο και περισσότερο στη λάθος πλευρά του περιφερειακού χάσματος μεταξύ των ανταγωνιστικών δυνάμεων της Μέσης Ανατολής. Η πρώιμη και ενθουσιώδης υποστήριξη της στα κινήματα διαμαρτυρίας ευθυγραμμισμένα με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα κατά τη διάρκεια των αραβικών εξεγέρσεων οδήγησε σε σαφή ρήξη με αραβικά κράτη όπως η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και τα ΗΑΕ και η αποτυχία αυτών των κινημάτων διαμαρτυρίας να κερδίσουν την εξουσία ή να την διατηρήσουν. Όπου το έκαναν, άφησαν την Τουρκία απομονωμένη και χωρίς νέους νικητές πολιτικούς συμμάχους.

Οι Συμφωνίες του Αβραάμ συνέβαλαν περαιτέρω σε αυτή τη δυναμική, λειτουργώντας ως αποκήρυξη της υψηλού προφίλ ρήξης της Τουρκίας με το Ισραήλ για παλαιστινιακά ζητήματα και ως αντανάκλαση, ότι η περιοχή κινούνταν σε διαφορετική κατεύθυνση. Ενίσχυσαν επίσης το γεγονός ότι το Ισραήλ δεν εξαρτάται πλέον από την Τουρκία ως μια πολύ αναγκαία πηγή διπλωματικών δεσμών μεταξύ των χωρών με μουσουλμανική πλειοψηφία ή ως εταίρο ασφαλείας. Ο Erdogan δεν θέλει η Τουρκία να μείνει πίσω ενώ η υπόλοιπη Μέση Ανατολή προχωρά.

Εξίσου πιεστικά είναι τα τρομερά οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας που την έχουν κάνει να αναζητά βοήθεια στο εξωτερικό. Η εμμονή του Ερντογάν να διατηρεί χαμηλά τα επιτόκια ενόψει της πτώσης της λίρας έχει αφήσει τη χώρα να εξαρτάται ακόμη περισσότερο από ξένες επενδύσεις και ανταλλαγές ξένου νομίσματος προκειμένου να διατηρήσει την οικονομία της όρθια. Η ιστορία του διμερούς εμπορίου με το Ισραήλ και ο ισραηλινός τουρισμός στην Τουρκία προσθέτουν στην οικονομική υπόθεση για τη βελτίωση των σχέσεων.

Επιπλέον, η απόσυρση της υποστήριξης των ΗΠΑ για το προτεινόμενο έργο του αγωγού EastMed, το οποίο θα έφερνε το ισραηλινό φυσικό αέριο στην Ελλάδα μέσω αγωγού μέσω της Κύπρου, έδωσε στον Ερντογάν ένα άνοιγμα να προσπαθήσει να αναβιώσει τις αδρανείς προτάσεις για έναν αγωγό Ισραήλ – Τουρκίας. Ενώ οι προοπτικές για έναν τέτοιο αγωγό φυσικού αερίου είναι εξαιρετικά αμυδρά, ακόμη και η συζήτηση του θέματος απαιτεί μια αντιστροφή της τουρκικής ρητορικής εχθρότητας προς το Ισραήλ.

Το αν αυτή η απόψυξη των σχέσεων θα μετατραπεί σε γνήσια απόψυξη, εξαρτάται από το πόσο μακριά είναι διατεθειμένος να φτάσει ο Erdogan και αν θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι ανανεωμένες διπλωματικές και οικονομικές σχέσεις με το Ισραήλ θα είναι πιο επωφελείς πολιτικά καθώς πλησιάζουν οι τουρκικές εκλογές του 2023, από το να παίξει το εθνικιστικό χαρτί εναντίον του Ισραήλ που έχει καταφύγει στο παρελθόν.

Η λογική της Τουρκίας για τη βελτίωση των σχέσεων με το Ισραήλ είναι υγιής και η ισραηλινή κυβέρνηση είναι προσεκτικά αισιόδοξη ότι η σχέση μπορεί να ανοικοδομηθεί. Αλλά το ιστορικό του Erdogan επιβεβαιώνει την προθυμία να υιοθετήσει μια πιο λαϊκίστικη και εθνικιστική στάση, ιδιαίτερα για εκλογικούς σκοπούς. Συμπερασματικά, για τον Erdogan, μπορεί να υπάρξει μια δύσκολη αντιστάθμιση μεταξύ των εθνικών συμφερόντων της Τουρκίας και της δικής του πολιτικής τύχης.

Με πληροφορίες από worldpoliticsreview.com

* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).