Ο Ερντογάν λέει αντίο στον Μπάϊντεν, ή ήρθε η ώρα οι ΗΠΑ να καταλήξουν σε συμφωνία με τον Ερντογάν;

Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.

Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την περασμένη εβδομάδα συναντήθηκε με τον Ρώσο ομόλογο του Βλαντιμίρ Πούτιν. Η συνάντηση ακολούθησε μια επίδειξη αποκλίνουσας συμπεριφοράς από τον Ερντογάν προς τις ΗΠΑ, όταν είπε ότι συνεργάστηκε καλά με τον George W. Bush, τον Barack Obama και τον Donald Trump, αλλά οι σχέσεις του με τον Joe Biden «δεν ξεκίνησαν καλά».

Ωστόσο, παρά το ό,τι φαινόταν σαν μια επαναπροσέγγιση με τη Μόσχα, ήταν πολύ μακριά από το να είναι μία τέτοια, καθώς η ρήξη μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας είναι πολύ μεγάλη για να γεφυρωθεί. Παρά τη σκληρή ρητορική του Ερντογάν, η Τουρκία είναι πλέον πιο έτοιμη από ποτέ για ένα μεγάλο παζάρι με τις ΗΠΑ. Ένδειξη το πρόσφατο αίτημα για προμήθεια 40 νέων μαχητικών F-16 και αναβάθμιση άλλων 80 F-16.

Οι ΗΠΑ και η Τουρκία έχουν δεσμευτεί εδώ και αρκετό καιρό από μια σχέση συναλλαγών. Η φύση αυτής της σχέσης έχει προκαλέσει αναταράξεις, ωθώντας κάθε πλευρά να εκβιάζει την άλλη, για να επιτύχει καλύτερες συνθήκες, οδηγώντας σε αυξημένη αστάθεια στην περιοχή. Οι στόχοι της Άγκυρας ήταν ευθυγραμμισμένοι με εκείνους των ΗΠΑ στη Συρία, το Ιράκ και τη Λιβύη. Ωστόσο, πολλοί παράγοντες οδήγησαν σε διαφοροποίηση και  επιδείνωση των σχέσεων.

Το σημείο εκκίνησης ήταν η υποστήριξη της Αμερικής στην κουρδική ομάδα YPG στη Συρία. Ενώ η Τουρκία δεν βλέπει καμία διαφορά μεταξύ του YPG και του παράνομου PKK, το οποίο διεξάγει «τρομοκρατικές» επιχειρήσεις στην τουρκική ηπειρωτική χώρα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η Ουάσινγκτον δεν βλέπει εναλλακτική λύση για τους Κούρδους στον αγώνα κατά του Daesh. Η αυξανόμενη ικανότητα των Κούρδων στα βορειοανατολικά της χώρας και το αίτημα τους να γίνει η Συρία ομοσπονδία, εκλαμβάνονται ως απειλή για την Τουρκία. Μετά την κατάληψη της Deraa, ο Bashar Assad αυξάνει τώρα τις επιθέσεις του στο Idlib. Το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται ο Ερντογάν καθώς μπαίνει στην προεκλογική περίοδο είναι μια ήττα στη Συρία.

Εδώ ήρθε η συνάντηση Πούτιν – Ερντογάν στο Sochi. Ο Ερντογάν ήθελε να υπενθυμίσει στον Πούτιν τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός. Από την άλλη πλευρά, ενώ υπήρχαν συζητήσεις για την αγορά από την Άγκυρα μιας δεύτερης συστοιχίας του πυραυλικού συστήματος άμυνας S-400, κανένας από τους δύο ηγέτες δεν επιβεβαίωσε ότι η συμφωνία προχωράει. Ο Ερντογάν είπε ότι η αρχική αγορά του S-400 από την Τουρκία έγινε μόνο επειδή οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να πουλήσουν το σύστημα Patriot. Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ βλέπουν τους S-400 ως επιθετικούς, ενώ οι Τούρκοι τους θεωρούν ως απαραίτητο μέτρο, διότι κατά την τουρκική άποψη, οι σύμμαχοι δεν της παρείχαν την απαραίτητη προστασία όταν τη χρειαζόταν.

Υπήρχαν επίσης πολλοί άλλοι παράγοντες, πριν από τη διαμάχη για τους S-400, που οδήγησαν στην επιδείνωση της σχέσης Τουρκίας – ΗΠΑ. Ένας από αυτούς ήταν το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 και το γεγονός ότι ο κατηγορούμενος αρχηγός, Fethullah Gulen, εξακολουθεί να ζει στις ΗΠΑ. Ένα άλλο σημείο διαφωνίας με την κυβέρνηση Μπάϊντεν είναι η πρόσφατη αναγνώριση από τον Μπάϊντεν της γενοκτονίας των Αρμενίων. Αν και ο Ερντογάν το 2018 αναγνώρισε τους ιστορικούς διωγμούς των Αρμενίων, η Τουρκία δεν αναγνώρισε τα γεγονότα του 1915 ως γενοκτονία. Αυτό ξεπερνά τον Ερντογάν ή οποιαδήποτε άλλη πολιτική ηγεσία, επειδή απλά δεν γίνεται αποδεκτό σε λαϊκό επίπεδο. Και υπάρχει, φυσικά, το ατελείωτο ζήτημα της Κύπρου.

Παρά τα σημεία διαμάχης των, η Τουρκία και οι ΗΠΑ ανταγωνίζονται με τη Ρωσία στην περιοχή και οι γενικοί στόχοι τους κατά κάποιον τρόπο ευθυγραμμίζονται. Όσο και αν οι ΗΠΑ βλέπουν την Τουρκία να απομακρύνεται από τη δέσμευση της στη δυτική πτέρυγα, τώρα ενδεχομένως είναι η κατάλληλη στιγμή να προσφέρουν στην Άγκυρα ένα μεγάλο παζάρι για να διασφαλίσουν ότι η εταιρική σχέση είναι στρατηγική και μακροπρόθεσμη. Αν και η Τουρκία δεν μπορεί να κυριαρχήσει από μόνη της στην περιοχή, αν ήταν στο πλευρό της Ρωσίας, μπορούμε να στοιχηματίσουμε ότι η Μόσχα θα ήταν κυρίαρχη. Αυτή είναι μια διάσταση της σημασίας της Άγκυρας για τις ΗΠΑ.

Καθώς η Αμερική αποχωρεί από τη Μέση Ανατολή, θα πρέπει να συνεργαστεί με τους συμμάχους της, πράγμα που σημαίνει ότι οι συνεργασίες της με τη Σαουδική Αραβία και την Τουρκία έχουν μεγάλη σημασία. Αν οι ΗΠΑ δεν συνάψουν σταθερές συμφωνίες, η σταδιακή απόσυρση τους θα έχει ως αποτέλεσμα το απόλυτο χάος.

Τώρα είναι επίσης η κατάλληλη στιγμή γιατί η Τουρκία φοβάται την προοπτική μιας συμφωνίας μεταξύ του Άσαντ και του YPG. Η Μόσχα εργάζεται για μια τέτοια συμφωνία εδώ και αρκετό καιρό και ο Σύρος πρόεδρος αισθάνεται ισχυρός από τότε που πήρε τη Deraa. Αν και μια συμφωνία μεταξύ των Κούρδων και της Δαμασκού δεν έχει οριστικοποιηθεί, έχει σημειωθεί πρόοδος. Μόλις κλείσει μια τέτοια συμφωνία, το επόμενο μέτωπο για τον Άσαντ θα ήταν το Idlib, και μια τέτοια συμφωνία θα έδινε στον Άσαντ δεκάδες χιλιάδες καλά εκπαιδευμένους και εξοπλισμένους μαχητές από τις ΗΠΑ. Ο Άσαντ θα ήθελε να συντρίψει την Idlib, το τελευταίο προπύργιο της αντιπολίτευσης και το προγεφύρωμα της Τουρκίας στο έδαφος της Συρίας.

Εάν η Δαμασκός κατακτήσει το Idlib, θα έχει ως αποτέλεσμα τουλάχιστον τριών εκατομμυρίων ακόμη προσφύγων προς την Τουρκία. Εάν η Idlib πέσει, θα είναι το πολιτικό τέλος του Ερντογάν ο οποίος βρίσκεται ήδη σε επισφαλή κατάσταση.

Εκτιμάται ότι τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή για να επιτευχθεί μια συμφωνία που θα παρέξει στην Τουρκία την απαραίτητη υποστήριξη και προστασία, ενώ η Τουρκία θα δεσμευθεί ότι θα επιστρέψει στη δυτική πτέρυγα. Τα ευχολόγια ορισμένων Αμερικανών πολιτικών αναλυτών, οι οποίοι επενδύουν ότι ο Ερντογάν θα χάσει την εξουσία στις εκλογές του 2023, δεν έχουν βάση λογικής. Σύμφωνα με τη σκέψη τους, είναι καλύτερα να αγνοήσουν την Τουρκία προς το παρόν και να περιμένουν μέχρι την αλλαγή ηγεσίας. Αλλά η πιθανή απώλεια του Ερντογάν δεν εγγυάται ότι ο αντικαταστάτης του θα είναι καλύτερος για τις ΗΠΑ ή τη Δύση.

Αν και η Συρία μοιάζει με το πιο περίπλοκο σημείο διαμάχης, θα πρέπει να αποτελεί τον πυρήνα μιας συμφωνίας των ΗΠΑ με την Τουρκία. Ενώ οι Κούρδοι πρέπει να προστατεύονται, οι ΗΠΑ πρέπει να εξασφαλίσουν ισορροπία στην αραβική και κουρδική σύνθεση των SDF τόσο σε επίπεδο στρατευμάτων όσο και σε επίπεδο ηγεσίας, και επίσης να διασφαλίσουν ότι οι ηγέτες που σχετίζονται με το PKK θα παραμεριστούν και θα αντικατασταθούν από αυτούς που είναι αποδεκτοί από την Τουρκία και τον Αραβικό πληθυσμό στα βορειοανατολικά. Οι ΗΠΑ θα πρέπει επίσης να ξεκινήσουν έναν Κούρδο – τουρκικό διάλογο και να διασφαλίσουν ότι η Τουρκία συντονίζεται με τους αραβικούς εταίρους των ΗΠΑ

Η αγνόηση της Τουρκίας απλώς θα ωθήσει τον Ερντογάν να ενεργήσει μανιωδώς και θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη αστάθεια, η οποία πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία. Έτσι μια συμφωνία με την Τουρκία εκτιμάται ότι είναι πολύ πιθανή και μπορεί να επιτευχθεί τώρα.

* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών C³I του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).