Αξιωματικός πυροβολικού του ελληνικού στρατού και πρωτεργάτης του Μακεδονικού αγώνα. ο θάνατος του συγκλόνισε την ελληνική κοινή γνώμη και έστρεψε την προσοχή της στο Μακεδονικό Αγώνα, του οποίου καθιερώθηκε ως το σύμβολο του. Η θυσία του σηματοδότησε την ουσιαστική έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, που κορυφώθηκε με τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913.
Ο Παύλος Μελάς γεννήθηκε στις 29 Μαρτίου του 1870 στη Μασσαλία, όπου ο πατέρας του Μιχαήλ Μελάς (1833-1897) δραστηριοποιούταν ως έμπορος. Το 1886 εισήλθε στη Σχολή Ευελπίδων και εξήλθε ως ανθυπολοχαγός του Πυροβολικού στις 8 Αυγούστου του 1891. Τον επόμενο χρόνο νυμφεύτηκε τη Ναταλία Δραγούμη (1872-1973), κόρη του τραπεζίτη και πολιτικού Στέφανου Δραγούμη, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον στρατιωτικό Μιχαήλ Μελά (1894-1950) και τη χημικό Ζωή Μελά – Ιωαννίδη (1898-1996).
Γιός του Μιχαήλ Μελά και γαμπρός του Στέφανου Δραγούμη με καταγωγή της οικογένειας του από τον Παρακάλαμο Πωγωνίου της Περιφερειακής Ενότητας Ιωαννίνων, όπου ακόμη σώζονται τα ερείπια του οικογενειακού πύργου..
Το κεφάλι του αποκόπηκε από τους συμπολεμιστές του και τάφηκε στο ναό της Αγίας Παρασκευής στο Πισοδέρι. Το σώμα του παραδόθηκε από τις οθωμανικές αρχές στον μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό (Καραβαγγέλη) και τάφηκε στον βυζαντινό ναό των Ταξιαρχών στην Καστοριά, όπου αναπαύεται και η κάρά του από το 1950. Στον ίδιο ναό έχει ταφεί και η σύζυγός του Ναταλία, κατ’ επιθυμίαν της.
«Ἂνδρες πού περπατοῦν στή ζωή εὐθυτενεῖς καί μέ γαλήνη, μαθημένοι νά πονοῦν χωρίς νά ὑποφέρουν, νά νικοῦν χωρίς νά θριαμβολογούν, νά νικῶνται χωρίς νά μοιρολογοῦν. Αὐτοί εἶναι οἱ πραγματικοί ἂνδρες, θεμέλια γενεῶν.»
(Παύλος Μελάς)