Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.
Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρωσία συνέχισαν να διατηρούν στενούς δεσμούς. Το 1994, η Ουκρανία συμφώνησε να εγκαταλείψει το πυρηνικό της οπλοστάσιο και υπέγραψε το Μνημόνιο της Βουδαπέστης για τις εγγυήσεις ασφαλείας υπό τον όρο ότι η Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εξέδιδαν διαβεβαίωση έναντι απειλών ή χρήσης βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας των Ουκρανία.
Το 1999, η Ρωσία ήταν ένας από τους υπογράφοντες τον Χάρτη για την Ευρωπαϊκή Ασφάλεια, όπου «επιβεβαίωσε το εγγενές δικαίωμα κάθε συμμετέχοντος κράτους να είναι ελεύθερο να επιλέγει ή να αλλάζει τις ρυθμίσεις ασφαλείας του, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών συμμαχίας, καθώς αυτές εξελίσσονται».
Παρά το γεγονός ότι η Ουκρανία ήταν αναγνωρισμένη ανεξάρτητη χώρα από το 1991, ως πρώην συστατική δημοκρατία της ΕΣΣΔ, η ηγεσία της Ρωσίας θεωρούσε ότι αποτελούσε μέρος της σφαίρας επιρροής της. Η Ρωσία βέβαια έχει ακολουθήσει μια επικαιροποιημένη έκδοση του Δόγματος Μπρέζνιεφ, το οποίο υπαγορεύει ότι η κυριαρχία της Ουκρανίας δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από αυτή των κρατών μελών του Συμφώνου της Βαρσοβίας πριν από την κατάρρευση της σοβιετικής σφαίρας επιρροής στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Μετά από εβδομάδες διαδηλώσεων ως μέρος του κινήματος Euromaidan (2013–2014), ο φιλορώσος πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς και οι ηγέτες της ουκρανικής κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης υπέγραψαν στις 21 Φεβρουαρίου 2014 μια συμφωνία διευθέτησης που απαιτούσε πρόωρες εκλογές. Την επόμενη μέρα, ο Γιανουκόβιτς έφυγε από το Κίεβο εν όψει μιας ψηφοφορίας μομφής που του αφαίρεσε τις εξουσίες του ως προέδρου. Οι ηγέτες των ρωσόφωνων ανατολικών περιοχών της Ουκρανίας δήλωσαν τη συνεχιζόμενη πίστη τους στον Γιανουκόβιτς, προκαλώντας τις φιλορωσικές αναταραχές του 2014 στην Ουκρανία.
Την αναταραχή ακολούθησε ο πόλεμος στο Donbas τον Απρίλιο του 2014 με τη δημιουργία της αυτοαποκαλούμενης Donetsk People’s Republic (Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντόνετσκ) και της Luhansk People’s Republic (Λαϊκής Δημοκρατίας του Λουχάνσκ), που υποστηρίζονται σθεναρά από τη Ρωσία, καθώς και η προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 από τη Ρωσία.
Ποιες είναι οι συμφωνίες του Μινσκ για τη σύγκρουση στην Ουκρανία.
Το Πρωτόκολλο του Μινσκ είναι μια συμφωνία που επιδίωκε να τερματίσει τον πόλεμο στην περιοχή του Ντονμπάς της Ουκρανίας.
Γράφτηκε το 2014 από την Τριμερή Ομάδα Επαφής για την Ουκρανία, αποτελούμενη από την Ουκρανία, τη Ρωσική Ομοσπονδία και τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) με τη μεσολάβηση των ηγετών της Γαλλίας και της Γερμανίας στο λεγόμενο Normandy Format.
Μετά από εκτενείς συνομιλίες στο Μινσκ της Λευκορωσίας, η συμφωνία υπεγράφη από εκπροσώπους της Τριμερούς Ομάδας Επαφής και χωρίς αναγνώριση οποιουδήποτε καθεστώτος από τους τότε αρχηγούς της Λαϊκής Δημοκρατίας του Donetsk και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Luhansk.
Η συμφωνία, η οποία ακολούθησε πολλαπλές προηγούμενες προσπάθειες να σταματήσουν οι μάχες στο Donbas, αποσκοπούσε στην εφαρμογή μιας άμεσης κατάπαυσης του πυρός. Δεν κατάφερε να σταματήσει τις μάχες στο Ντονμπάς, και έτσι ακολούθησε ένα νέο πακέτο μέτρων, που ονομάστηκε Μινσκ ΙΙ, το οποίο υπογράφηκε στις 12 Φεβρουαρίου 2015. Δυστυχώς και αυτό απέτυχε να σταματήσει τις μάχες, αλλά τα μέρη του Normandy Format συμφώνησαν ότι παραμένει η βάση για οποιαδήποτε μελλοντική επίλυση της σύγκρουσης.
Ακολουθεί μια ματιά στις συμφωνίες Μίνσκ Ι και Μινσκ ΙΙ, οι οποίες υπογράφηκαν το 2014 και το 2015 αντιστοίχως.
ΜΙΝΣΚ Ι
Η Ουκρανία και οι υποστηριζόμενοι από τη Ρωσία αυτονομιστές συμφώνησαν σε μια συμφωνία εκεχειρίας 12 σημείων στην πρωτεύουσα της Λευκορωσίας τον Σεπτέμβριο του 2014.
Τα 12 σημεία ήταν εν συντομία:
- Να διασφαλιστεί η άμεση διμερής κατάπαυση του πυρός.
- Να διασφαλίσει την παρακολούθηση και επαλήθευση της κατάπαυσης του πυρός από τον ΟΑΣΕ .
- Αποκέντρωση της εξουσίας, μεταξύ άλλων μέσω της υιοθέτησης του ουκρανικού νόμου «Περί προσωρινής διαταγής τοπικής αυτοδιοίκησης σε συγκεκριμένες περιφέρειες των περιφερειών Donetsk και Luhansk».
- Να εξασφαλιστεί η μόνιμη παρακολούθηση των ουκρανό-ρωσικών συνόρων και η επαλήθευση από τον ΟΑΣΕ με τη δημιουργία ζωνών ασφαλείας στις παραμεθόριες περιοχές της Ουκρανίας και της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
- Άμεση απελευθέρωση όλων των ομήρων και των παράνομα κρατουμένων.
- Ένας νόμος που εμποδίζει τη δίωξη και την τιμωρία ανθρώπων σε σχέση με τα γεγονότα που έχουν λάβει χώρα σε ορισμένες περιοχές των περιφερειών του Donetsk και του Luhansk.
- Να συνεχιστεί ο εθνικός διάλογος χωρίς αποκλεισμούς.
- Να ληφθούν μέτρα για τη βελτίωση της ανθρωπιστικής κατάστασης στο Donbas.
- Για τη διασφάλιση πρόωρων τοπικών εκλογών σύμφωνα με τον ουκρανικό νόμο «Περί προσωρινής διαταγής τοπικής αυτοδιοίκησης σε συγκεκριμένες περιφέρειες των περιφερειών Donetsk και του Luhansk».
- Να αποσύρει παράνομες ένοπλες ομάδες και στρατιωτικό εξοπλισμό καθώς και μαχητές και μισθοφόρους από το έδαφος της Ουκρανίας.
- Να υιοθετήσει ένα πρόγραμμα οικονομικής ανάκαμψης και ανοικοδόμησης για την περιοχή του Donbas.
- Να παρέχει προσωπική ασφάλεια στους συμμετέχοντες στις διαβουλεύσεις.
Η συμφωνία έσπασε σύντομα, με παραβιάσεις και από τις δύο πλευρές.
ΜΙΝΣΚ II
Εκπρόσωποι της Ρωσίας, της Ουκρανίας, του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) και οι ηγέτες δύο φιλορωσικών αυτονομιστικών περιοχών υπέγραψαν συμφωνία 13 σημείων τον Φεβρουάριο του 2015 στο Μινσκ.
Οι ηγέτες της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ρωσίας και της Ουκρανίας συγκεντρώθηκαν την ίδια ώρα εκεί και εξέδωσαν δήλωση υποστήριξης για τη συμφωνία.
Η συμφωνία καθόριζε μια σειρά από στρατιωτικά και πολιτικά βήματα που παραμένουν ανεκπλήρωτα. Ένα σημαντικό εμπόδιο ήταν η επιμονή της Ρωσίας ότι δεν είναι μέρος στη σύγκρουση και ως εκ τούτου δεν δεσμεύεται από τους όρους της.
Το σημείο 10, για παράδειγμα, ζητά την απόσυρση όλων των ξένων ενόπλων σχηματισμών και στρατιωτικού εξοπλισμού από τις δύο αμφισβητούμενες περιοχές, το Donetsk και Luhansk. Η Ουκρανία λέει ότι αυτό αναφέρεται σε δυνάμεις από τη Ρωσία, αλλά η Μόσχα αρνείται ότι διαθέτει στις δύο αυτές περιοχές.
Τα 13 σημεία ήταν εν συντομία:
- Άμεση και συνολική κατάπαυση του πυρός
- Απόσυρση όλων των βαρέων όπλων και από τις δύο πλευρές
- Παρακολούθηση και επαλήθευση από τον ΟΑΣΕ
- Να ξεκινήσει διάλογος για την προσωρινή αυτοδιοίκηση για τις περιοχές του Donetsk και του Luhansk, σύμφωνα με το ουκρανικό δίκαιο, και να αναγνωρίσει το ειδικό καθεστώς τους με ψήφισμα του κοινοβουλίου.
- Χάρη και αμνηστία για άτομα που συμμετείχαν στις μάχες.
- Ανταλλαγή ομήρων και αιχμαλώτων.
- Παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας.
- Επαναφορά των κοινωνικοοικονομικών δεσμών, συμπεριλαμβανομένων των συντάξεων.
- Αποκατάσταση του πλήρους ελέγχου των κρατικών συνόρων από την κυβέρνηση της Ουκρανίας.
- Απόσυρση όλων των ξένων ενόπλων σχηματισμών, στρατιωτικού εξοπλισμού και μισθοφόρων.
- Συνταγματική μεταρρύθμιση στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της αποκέντρωσης, με ειδική αναφορά στο Donetsk και το Luhansk.
- Εκλογές στο Donetsk και το Luhansk με όρους που θα συμφωνηθούν με τους εκπροσώπους τους.
- Εντατικοποίηση του έργου μιας Τριμερούς Ομάδας Επαφής που θα περιλαμβάνει εκπροσώπους της Ρωσίας, της Ουκρανίας και του ΟΑΣΕ.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ενημέρωσε τον Αμερικανό ομόλογο του Τζο Μπάϊντεν κατά τη διάρκεια τηλεδιάσκεψης τον περασμένο Δεκέμβριο, για την αποτυχία της Ουκρανίας να συμμορφωθεί με τις συμφωνίες του Μινσκ και ακολούθησε δήλωση του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων Valery Gerasimov, ο οποίος είπε ότι «το Κίεβο δεν εκπληρώνει τις συμφωνίες του Μινσκ».
Παράλληλα οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις μιλούν δημοσίως ότι έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούν αντιαρματικά συστήματα αντιαρματικών Javelin, που παρέχονται από τις ΗΠΑ στο Donbas, καθώς επίσης χρησιμοποιούν τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη αναγνώρισης/κρούσης, με αποτέλεσμα η ήδη τεταμένη κατάσταση στα ανατολικά της χώρας να επιδεινώνεται περαιτέρω.
* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).