Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.
Η Ρωσία θέλει η Δύση να υποσχεθεί ότι η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί στην αμυντική της συμμαχία, στο ΝΑΤΟ και παρόλο που οι δύο πλευρές διαπραγματεύονται, αυτό δεν πρόκειται να συμβεί. Αυτό που θα συμβεί στη συνέχεια θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο ολόκληρη τη δομή ασφάλειας της Ευρώπης.
Η Ρωσία ενώ απειλεί την Ουκρανία, αρνείται ότι σχεδιάζει οποιαδήποτε εισβολή, καίτοι έχει καταλάβει ουκρανικό έδαφος στο παρελθόν και εκτιμάται ότι έχει αναπτύξει πάνω από 100.000 στρατιώτες κοντά στα σύνορα της. Παράλληλα αντιστέκεται εδώ και καιρό στην κίνηση της Ουκρανίας προς τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και το ΝΑΤΟ ειδικότερα.
Η Ουκρανία μοιράζεται σύνορα τόσο με την ΕΕ, όσο και με τη Ρωσία, αλλά ως πρώην σοβιετική δημοκρατία έχει βαθείς κοινωνικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με τη Ρωσία και τα ρωσικά μιλιούνται ευρέως στη χώρα και κυρίως στις ανατολικές περιοχές Donetsk και Luhansk.
Όταν οι Ουκρανοί καθαίρεσαν τον φιλορώσο πρόεδρο τους στις αρχές του 2014, η Ρωσία προσάρτησε τη νότια χερσόνησο της Κριμαίας της Ουκρανίας και υποστήριξε τους αυτονομιστές που κατέλαβαν μεγάλες εκτάσεις της ανατολικής Ουκρανίας. Οι αντάρτες αυτοί πολέμησαν έκτοτε τον ουκρανικό στρατό, σε μια σύγκρουση που έχει στοιχίσει τη ζωή σε περισσότερες από 14.000 ζωές.
Ο κίνδυνος εισβολής είναι μεγάλος. Η Ρωσία λέει ότι δεν σκοπεύει να επιτεθεί στην Ουκρανία και ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων Valery Gerasimov κατήγγειλε ακόμη και τις αναφορές για μια επικείμενη εισβολή ως ψέματα. Ωστόσο, οι εντάσεις είναι υψηλές και ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν απείλησε με «κατάλληλα αντίποινα στρατιωτικό-τεχνικής φύσεως» εάν συνεχιστεί αυτό που αποκαλεί επιθετική προσέγγιση της Δύσης.
Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ προειδοποίησε πρόσφατα ότι ο κίνδυνος σύγκρουσης είναι πραγματικός και ο Πρόεδρος Μπάϊντεν είπε ότι η Ρωσία εικάζεται ότι θα εισβάλει. Οι ΗΠΑ λένε επίσης ότι γνωρίζουν τα ρωσικά σχέδια να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους κοντά στην Ουκρανία σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Οι ΗΠΑ λένε επίσης ότι η Ρωσία δεν έχει δώσει καμία εξήγηση για τα στρατεύματα που έχουν συγκεντρωθεί κοντά στην Ουκρανία, καθώς και για ρωσικά στρατεύματα και τεθωρακισμένα που μεταφέρθηκαν στη Λευκορωσία για ασκήσεις.
Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας συνέκρινε την τρέχουσα κατάσταση με την κουβανική πυραυλική κρίση του 1962, όταν οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση έφτασαν κοντά σε πυρηνική σύγκρουση, ενώ οι δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών υποδηλώνουν ότι μια ρωσική επιδρομή ή εισβολή, θα μπορούσε να συμβεί κάποια στιγμή στις αρχές του 2022.
Η Ρωσία μίλησε για μια «στιγμή αλήθειας» στην αναδιατύπωση της σχέσης της με το ΝΑΤΟ: «Για εμάς είναι απολύτως υποχρεωτικό να διασφαλίσουμε ότι η Ουκρανία δεν θα γίνει ποτέ, μα ποτέ μέλος του ΝΑΤΟ», δήλωσε ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Sergei Ryabkov.
Η Μόσχα κατηγορεί τις χώρες του ΝΑΤΟ ότι τροφοδοτούν την Ουκρανία με όπλα και τις ΗΠΑ ότι πυροδοτούν εντάσεις. Ο Πρόεδρος Πούτιν έχει παραπονεθεί ότι η Ρωσία δεν έχει ούτε που να υποχωρήσει περισσότερο, ούτε να μείνει άπραγη. Στην πραγματικότητα, η Ρωσία θέλει το ΝΑΤΟ να επιστρέψει στα προ του 1997 σύνορα του. Απαιτεί πλέον όχι άλλη επέκταση προς τα ανατολικά και τερματισμό της στρατιωτικής δραστηριότητας του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη. Αυτό βεβαίως θα σήμαινε την απόσυρση μονάδων μάχης από την Πολωνία και τις βαλτικές δημοκρατίες της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας και τη μη ανάπτυξη πυραύλων σε χώρες όπως η Πολωνία και η Ρουμανία.
Η Ρωσία κατέλαβε την Κριμαία το 2014 υποστηρίζοντας ότι είχε μια ιστορική αξίωση σε αυτήν. Η Ουκρανία ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία κατέρρευσε τον Δεκέμβριο του 1991 και ο Πούτιν είπε ότι ήταν η «διάσπαση της ιστορικής Ρωσίας».
Μια ένδειξη για τη σκέψη του Προέδρου Πούτιν για την Ουκρανία ήρθε σε μία μακροσκελή δήλωση του πέρυσι, όταν αποκάλεσε Ρώσους και Ουκρανούς «ένα έθνος». Χαρακτήρισε τους σημερινούς ηγέτες της Ουκρανίας ότι διαχειρίζονται ένα «αντιρωσικό σχέδιο». Η Ρωσία έχει επίσης απογοητευτεί επειδή η ειρηνευτική συμφωνία του Μινσκ του 2015 για την ανατολική Ουκρανία απέχει πολύ από το να εκπληρωθεί. Η Ρωσία αρνείται τις κατηγορίες ότι αποτελεί μέρος της διαρκούς σύγκρουσης.
Ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει μιλήσει πολλές φορές με τον Μπάϊντεν και οι συνομιλίες υψηλού επιπέδου συνεχίζονται, αλλά Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν προειδοποιήσει ότι η απόρριψη των βασικών αιτημάτων τους από τη Δύση οδηγεί σε «αδιέξοδο». Το ερώτημα είναι πόσο μακριά θα φτάσει η Ρωσία. Ο Πρόεδρος Μπάϊντεν έχει προειδοποιήσει ότι μια πλήρους κλίμακας εισβολή θα ήταν καταστροφή για τη Ρωσία. Αλλά αν επρόκειτο για μια μικρή εισβολή, είπε αμφιλεγόμενα ότι η Δύση «θα καταλήξει να παλεύει για το τι να κάνει».
Ο Λευκός Οίκος έχει τονίσει ότι οποιαδήποτε κίνηση πέραν των συνόρων θα συνιστά μια νέα εισβολή επισημαίνοντας επίσης ότι η Ρωσία διαθέτει άλλα όπλα, συμπεριλαμβανομένων των επιθέσεων στον κυβερνοχώρο και των παραστρατιωτικών τακτικών. Το Πεντάγωνο κατηγόρησε τη Ρωσία ότι προετοιμάζει μια λεγόμενη επιχείρηση «ψευδούς σημαίας», με πράκτορες έτοιμους να πραγματοποιήσουν πράξεις δολιοφθοράς εναντίον ανταρτών που υποστηρίζονται από τη Ρωσία, για να παρέξουν το πρόσχημα για εισβολή, θέμα το οποίο η Ρωσία το διέψευσε. Η Ρωσία έχει επίσης μοιράσει 500.000 διαβατήρια σε περιοχές που διοικούνται από φιλορώσους αντάρτες, οπότε αν δεν πάρει αυτό που θέλει, τότε θα μπορούσε να δικαιολογήσει οποιαδήποτε ενέργεια ως προστασία των πολιτών της.
Ωστόσο, αν ο μόνος στόχος της Ρωσίας είναι να αναγκάσει το ΝΑΤΟ να απομακρυνθεί από την πίσω αυλή της, δεν υπάρχει ένδειξη ότι θα το πετύχει. Τα 30 μέλη του ΝΑΤΟ έχουν απορρίψει κάθε προσπάθεια να δέσουν τα χέρια τους για το μέλλον. «Δεν θα επιτρέψουμε σε κανέναν να κατακρεουργήσει την πολιτική ανοιχτών θυρών του ΝΑΤΟ», δήλωσε η αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Wendy Sherman.
Η Ουκρανία αναζητά ένα σαφές χρονοδιάγραμμα για να ενταχθεί και το ΝΑΤΟ λέει ότι η Ρωσία δεν έχει “κανένα βέτο και κανένα δικαίωμα να παρέμβει σε αυτή τη διαδικασία”. Ακόμη και η Σουηδία και η Φινλανδία που δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ, έχουν επίσης απορρίψει την προσπάθεια της Ρωσίας να τους σταματήσει να ενισχύουν τους δεσμούς τους με τη συμμαχία. «Δεν θα αφήσουμε τη δυνατότητα μας για ελιγμούς», είπε ο πρωθυπουργός της Φινλανδίας.
Οι ΗΠΑ κατέστησαν σαφές ότι δεν σχεδιάζουν να στείλουν στρατεύματα, ενώ δεσμεύονται να βοηθήσουν την Ουκρανία να υπερασπιστεί την «κυρίαρχη επικράτεια» της. Τα κύρια εργαλεία στο οπλοστάσιο της Δύσης φαίνεται να είναι οι κυρώσεις και η στρατιωτική βοήθεια με τη μορφή συμβούλων και όπλων. Ο Πρόεδρος Μπάϊντεν απείλησε τον ηγέτη της Ρωσίας με μέτρα «όπως κάποια που δεν έχει δει ποτέ» εάν προβεί σε επίθεση εις βάρος της Ουκρανίας.
Τι θα μπορούσαν να περιλάβουν αυτά τα μέτρα; Το απόλυτο οικονομικό πλήγμα θα ήταν η αποσύνδεση του τραπεζικού συστήματος της Ρωσίας από το διεθνές σύστημα πληρωμών Swift. Αυτό θεωρούνταν πάντα ως έσχατη λύση. Μια άλλη βασική απειλή είναι να αποτραπεί το άνοιγμα του ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2 στη Γερμανία, θέμα για το οποίο επί του παρόντος αποφασίζεται από τη γερμανική ρυθμιστική αρχή ενέργειας. Θα μπορούσαν επίσης να υπάρξουν μέτρα που στοχεύουν το κρατικό επενδυτικό ταμείο RDIF (Russian Direct Investment Fund) της Ρωσίας ή περιορισμοί στις τράπεζες που μετατρέπουν ρούβλια σε ξένο νόμισμα.
Η Ουάσιγκτον έχει δηλώσει ότι έχει δεσμευτεί να «εργάζεται στενά» με τους συμμάχους της, αλλά υπάρχουν διχασμοί μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες είναι ανένδοτοι ότι η Ρωσία δεν μπορεί απλώς να αποφασίσει για το μέλλον με τις ΗΠΑ. Η Γαλλία έχει μάλιστα προτείνει στους Ευρωπαίους να συνεργαστούν με το ΝΑΤΟ και στη συνέχεια να διεξάγουν τον δικό τους διάλογο με τη Ρωσία. Δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Αν θέλουν να μιλήσουν για την ασφάλεια στην Ευρώπη, οι Ευρωπαίοι πρέπει να είναι στο τραπέζι και η ατζέντα δεν είναι μόνο τα ζητήματα που έχει θέσει η Ρωσία.
Με πληροφορίες από bbc.com
* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).