Η προσπάθεια εξισορροπητικής δράσης της Τουρκίας με τη Ρωσία και την Κίνα στην Κεντρική Ασία.

Γράφει ο Αντιστράτηγος (ε.α.) Αντώνης Βασιλείου*.

Όταν αναδύεται ένα γεωπολιτικό κενό, περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις αναλαμβάνουν να χαράξουν νέους ρόλους για τον εαυτό τους. Τα τελευταία χρόνια, οι εξελίξεις στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, όπως ο πόλεμος Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η αναταραχή στο Αφγανιστάν και η αναταραχή στο Καζακστάν, έχουν βαθύνει τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή. Αυτό είναι πιθανό να έχει συνέπειες όχι μόνο για τις ενδοκρατικές ισορροπίες, αλλά και για τα κράτη, όπως η Τουρκία, που έχουν μερίδια στην Κεντρική Ασία.

Θεωρούμενο ως μια από τις πιο σταθερές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, το πλούσιο σε ενέργεια Καζακστάν έχει αντιμετωπίσει πρόσφατα μια άνευ προηγουμένου αναταραχή, με μέρες διαμαρτυριών που πυροδοτήθηκαν από την αύξηση των τιμών των καυσίμων. Ο πρόεδρος της χώρας ζήτησε από τον Οργανισμό Συλλογικής Συνθήκης Ασφάλειας (CSTO) που εδρεύει στη Μόσχα και ο οποίος περιλαμβάνει τη Ρωσία, το Καζακστάν, την Αρμενία, το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν και τη Λευκορωσία, βοήθεια για την καταστολή των διαδηλώσεων.

Η Άγκυρα, η οποία υιοθέτησε μια προσεκτική και ουδέτερη στάση σχετικά με τη συμμετοχή της Ρωσίας και του CSTO, δήλωσε ότι υποστηρίζει την ειρήνη και τη σταθερότητα του Καζακστάν, επαναλαμβάνοντας ότι θα σταθεί δίπλα στη χώρα υπό οποιεσδήποτε συνθήκες.

Ο υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου τόνισε ότι ο Οργανισμός Τουρκικών Κρατών (OTS), ο οποίος περιλαμβάνει την Τουρκία, το Καζακστάν, το Αζερμπαϊτζάν, το Ουζμπεκιστάν και την Κιργιζία, καθώς και το Τουρκμενιστάν και την Ουγγαρία ως εταίρους, θα παράσχει κάθε είδους υποστήριξη για την εδραίωση ειρήνης και σταθερότητας στη χώρα της Κεντρικής Ασίας, το συντομότερο δυνατό. Οι υπουργοί Εξωτερικών της OTS πραγματοποίησαν προσφάτως έκτακτη συνάντηση, για να αξιολογήσουν τις εξελίξεις στο Καζακστάν.

Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ασκεί αυτήν την περίοδο την εκ περιτροπής προεδρία του OTS. Τον περασμένο Νοέμβριο, όταν οι ηγέτες έξι τουρκικών κρατών συναντήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη για μια σύνοδο κορυφής, ο Ερντογάν εγκαινίασε το νέο κτίριο της γενικής γραμματείας του οργανισμού στην πόλη και άλλαξε το όνομα της ομάδας από Τουρκικό Συμβούλιο, σε Οργανισμό Τουρκικών Κρατών (OTS). Οι ηγέτες υιοθέτησαν επίσης ένα έγγραφο στρατηγικής με τίτλο «Turkic World Vision 2040». Το μπλοκ υπό την ηγεσία της Τουρκίας αγωνίζεται για επιρροή με τη Ρωσία και την Κίνα στην περιοχή, με στόχο να εδραιώσει περαιτέρω τη συνεργασία ενάντια σε κοινές ανησυχίες.

Είναι σημαντικό να εξεταστούν οι ρόλοι της Ρωσίας και της Κίνας για να ανακαλύψουμε την έκταση της πολιτικής της Τουρκίας έναντι της γεωπολιτικής της Κεντρικής Ασίας γενικά και του Καζακστάν ειδικότερα.

Το 2009, η Τουρκία και το Καζακστάν υπέγραψαν συμφωνία στρατηγικής εταιρικής σχέσης που είχε ως αποτέλεσμα η Άγκυρα να γίνει ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς και οικονομικούς εταίρους της πρωτεύουσας Αστάνα (Νουρ-Σουλτάν). Τα τελευταία χρόνια, οι διμερείς δεσμοί έχουν αναπτυχθεί σε πολλές πτυχές, όπως το εμπόριο, η επενδυτική κουλτούρα και τα στρατιωτικά ζητήματα. Το Καζακστάν διαδραμάτισε επίσης κρίσιμο ρόλο στη φιλοξενία των ειρηνευτικών συνομιλιών για τη Συρία, γνωστές ως Διαδικασία της Αστάνα, καθώς πρόσφερε στην Τουρκία, τη Ρωσία και το Ιράν μια εναλλακτική οδό για τη διαμεσολάβηση της ειρήνης.

Η Άγκυρα θέλει να βελτιώσει τις πολιτικές και οικονομικές της σχέσεις με τις χώρες της περιοχής χωρίς να βλάψει τους δεσμούς της ούτε με τη Μόσχα ούτε με το Πεκίνο.

Το Καζακστάν, το οποίο βρίσκεται μεταξύ Ρωσίας και Κίνας, λέγεται ότι έπαιξε επίσης βασικό ρόλο στην αποκατάσταση των δεσμών μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας μετά την κατάρριψη του ρωσικού στρατιωτικού αεροπλάνου από την Τουρκία το 2015. Έτσι, για την Άγκυρα, το Καζακστάν ειδικότερα και η Κεντρική Ασία γενικά προσφέρει κρίσιμο χώρο για να αντικατοπτρίζει τη γεωπολιτική της ατζέντα και να επιδιώκει στρατηγικούς στόχους.

Η Άγκυρα χρησιμοποιεί μια ποικιλία εργαλείων για να αυξήσει τη σφαίρα επιρροής της στην Κεντρική Ασία, με την ιδέα της δημιουργίας ενός μπλοκ τουρκικών δημοκρατιών. Η πραγματιστική και εποικοδομητική προσέγγιση της Τουρκίας στην περιοχή της δίνει ευκαιρίες να ενισχύσει τη θέση της, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να αντιμετωπίσει την αντίθεση των ανταγωνιστών της για την αυξανόμενη πολιτική και οικονομική της παρουσία.

Για να διατηρήσει τα μερίδια της, η Τουρκία πρέπει να ακολουθήσει μια λεπτή γραμμή μεταξύ Ρωσίας και Κίνας, δύο σημαντικών παραγόντων που διαδραματίζουν σημαντικούς ρόλους στην Κεντρική Ασία. Η Άγκυρα έχει αυξανόμενες εμπορικές σχέσεις με το Πεκίνο, ενεργειακή εξάρτηση με τη Ρωσία και επίσης συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας στη Συρία και με τα δύο αυτά κράτη. Θέλει να βελτιώσει τις πολιτικές και οικονομικές της σχέσεις με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας μέσω του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (OTS) χωρίς να βλάψει τους δεσμούς της, ούτε με τη Μόσχα ούτε με το Πεκίνο.

Η πρόσφατη επίσκεψη του Τσαβούσογλου στην Κίνα διαβάστηκε από αρκετούς αναλυτές ως προσπάθεια εξισορρόπησης του ρωσικού ρόλου στην περιοχή, ενώ παράλληλα καθησύχασε το Πεκίνο ότι η Άγκυρα δεν έχει αντιφατική ατζέντα στην Κεντρική Ασία που θα μπορούσε να βλάψει τα κινεζικά συμφέροντα. Η πιο φιλόδοξη πολιτική της Τουρκίας για την Κεντρική Ασία συμπίπτει με την αυξανόμενη κινεζική επιρροή στην περιοχή μέσω της Πρωτοβουλίας «Belt and Road».

Η Κίνα στοχεύει να δημιουργήσει εγκάρδιες σχέσεις με πέντε κράτη στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας, και το Καζακστάν απολαμβάνει ιδιαίτερη θέση ως ο σημαντικότερος εταίρος. Το Καζακστάν θεωρείται ως μια κατεξοχήν δύναμη στην Κεντρική Ασία όχι μόνο επειδή μοιράζεται σύνορα με την Κίνα, αλλά και χάρη στους τεράστιους ενεργειακούς πόρους του. Η Astana διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο στις πολιτικές και οικονομικές δομές της περιοχής.

Ωστόσο, δεν θα ήταν ρεαλιστικό να σκεφτούμε το Καζακστάν και την Κεντρική Ασία συνολικά χωρίς να λάβουμε υπόψη τον ρόλο της Ρωσίας. Για τη Μόσχα, η οποία είναι το ισχυρότερο κράτος στον μετασοβιετικό χώρο από στρατιωτική και πολιτική άποψη, η περιοχή αποτελεί το μαλακό υπογάστριο της και το Καζακστάν θεωρείται ως ο πιο αξιόπιστος εταίρος στο «εγγύς εξωτερικό» της Ρωσίας, όρος που χρησιμοποιείται για τις πρώην δημοκρατίες της η ΕΣΣΔ.

Έτσι, το Καζακστάν είναι ένας ελκυστικός στόχος για όλους αυτούς τους παράγοντες να ανταγωνιστούν για επιρροή και να εδραιώσουν την παρουσία τους στην Κεντρική Ασία συνολικά.

Η βαθύτερη αντιπαλότητα μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων στην Κεντρική Ασία είναι πιθανό να επηρεάσει την «κεντρική προσπάθεια» των πολιτικών της Τουρκίας στην περιοχή. Στην πραγματικότητα, οι στενοί ιστορικοί και γλωσσικοί δεσμοί της Τουρκίας με τα κράτη της Κεντρικής Ασίας θα μπορούσαν πράγματι να είναι ευνοϊκοί για τη Μόσχα, προσφέροντας πιθανώς έναν άλλο εταίρο για να περιορίσει την κινεζική επιρροή.

Ωστόσο, το Πεκίνο ακολουθεί μια σιωπηλή αλλά σημαντική πολιτική στην Κεντρική Ασία και αυτό μπορεί να παρεμποδίσει τη ρωσική ισχύ στην περιοχή. Έτσι, η Άγκυρα θα μπορούσε ολοένα και περισσότερο να βασίζεται σε μια στρατηγική ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ Ρωσίας και Κίνας σε αυτή την περιοχή, η οποία κατέχει ιδιαίτερη θέση στην τουρκική εξωτερική πολιτική.

Με πληροφορίες από arabnews.com

* Ο Αντώνης Βασιλείου είναι Αντιστράτηγος (εα), Διπλωματούχος Πολιτικός Μηχανικός, MSc Επιχειρησιακός Ερευνητής, τ. Σύμβουλος ΟΑΣΕ επί Συμβατικών Εξοπλισμών και τ. Μελετητής των Συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου Πληροφοριών του ΝΑΤΟ (www.antoniosvasileiou.gr).