«Στα Πεστά και στο Μπιζάνι, μάνα μου τι κρύο κάνει….» Ηρωϊκός Ελληνικός Στρατός.

Μετά από την κήρυξη του πολέμου κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τους βαλκανικούς συμμάχους (Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία και Μαυροβούνιο) τον Οκτώβριο του 1912, η ελληνική στρατιά Ηπείρου διήλθε τα σύνορα (ποταμός Άραχθος) και προέλασε μέσα στην Ηπειρωτική επικράτεια, συνάπτοντας μία σειρά από νικηφόρες επιχειρήσεις κατά των τουρκικών φρουρών της επαρχίας.

Κατόπιν της κατάληψης ορισμένων σημαντικών υψωμάτων, τα ελληνικά τμήματα πέρασαν από τα βορειοδυτικά της Άρτας προς την Πρέβεζα, την οποία απελευθέρωσαν στις 21 Οκτωβρίου 1912 και εγκατέστησαν σε αυτήν, μία βάση ανεφοδιασμού.

Ακολούθως και έπειτα από νέες μάχες, πήραν υπό τον έλεγχό τους τη θέση Πέντε Πηγάδια Ηπείρου και προέλασαν στην κοιλάδα των Ιωαννίνων, καταδιώκοντας τους υποχωρούντες τούρκους.

Σαν εμπροσθοφυλακή των ελληνικών δυνάμεων βρισκόταν ο «Ιερός Λόχος» Κρητών εθελοντών φοιτητών (αποτελούμενος από 250 φοιτητές και σπουδαστές, που ανήκε στο 1ο τάγμα Κρητών του ανεξάρτητου Κρητικού συντάγματος), κάτω από τη διοίκηση του λοχαγού Σταύρου Ρήγα. Ο διοικητής τραυματίσθηκε κατά τη διάρκεια της μάχης, ενώ πρώτος πεσών του λόχου ήταν ο φοιτητής της Νομικής Σχολής, Νικόλαος Σαμαριτάκης. Ύστερα από σκληρές συγκρούσεις οι Κρήτες εθελοντές εισέδυσαν πρώτοι στο χωριό στις 29 Νοεμβρίου, ενώ την επόμενη ημέρα οριστικοποιήθηκε η ελληνική νίκη.

Ήταν 29 – 30 Νοεμβρίου 1912, 109 χρόνια από τότε που ο Ελληνικός Στρατός απελευθέρωσε το χωριό Πεστά Ιωαννίνων, μετά από σκληρή μάχη που έμεινε στην ιστορία ως «η μάχη των Πεστών».

Μια από τις ένδοξες σελίδες της ιστορίας του Ελληνικού Στρατού, προς τιμήν της οποίας το όνομα «Πεστά» είναι χαραγμένο στην πάνω αριστερά μεριά του μνημείου του «Αγνώστου Στρατιώτου» στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα.